جادوگری روی شانه های مک لوهان
در حالي‌كه تنها هفت روز به انتشار كتاب «هري پاتر و قديسان مرگ‌بار» مانده بود، رولينگ اعلام كرد: ماهيت طرح داستان كتاب هفتم، احساسات فراواني را برمي‌انگيزد.
خبر ديگر درباره‌ي هري پاتر اينكه شبكه‌ي خبري بي.بي.سي مسابقه‌اي را با عنوان «داستان 100كلمه‌يي» برگزار كرده است و از طرفداران هري پاتر خواسته تا هرآن‌چه را كه تاكنون در شش قسمت قبلي هري پاتر اتفاق افتاده، در قالب يك داستان 100كلمه‌يي بنويسند و ارايه دهند.
علاقه‌مندان هري پاتر می بايست تا قبل از 21 جولاي سی تير داستان‌شان را براي شركت در اين مسابقه بفرستند. پنج داستان برتر كه سبك نگارشي خلاقانه داشته باشند، پيش از انتشار آخرين كتاب هري پاتر، در وب‌سايت خبري بي.بي.سي قرار گرفت
از سوي ديگر، طبق يك نظرسنجي انجام‌شده، تقريبا يك‌ششم هواداران هري پاتر بعد از خريد آخرين كتاب، بلافاصله به صفحات پاياني آن مراجعه خواهند كرد.
وب‌سايت طرفداران هري پاتر به فاصله‌ي يك هفته تا انتشار كتاب آخرين كتاب هري پاتر، به نظرخواهي از هواداران اين شخصيت جادويي درباره‌ي پايان احتمالي داستان هفتم اقدام كرده است.
پس از آن‌كه رولينگ اعلام كرد، در پايان كتاب هفتم، دو شخصيت اصلي داستان خواهند مرد، كنجكاوي علاقه‌مندان به هري پاتر براي اطلاع از آن شدت گرفت.
به گزارش رويترز، در همين زمينه، كتاب‌فروشي زنجيره‌يي واترستون از طرفداران هري پاتر نظرسنجي‌اي انجام داد، كه نشان مي‌دهد 17درصد از اين افراد بلافاصله بعد از خريد كتاب هفتم، بدون خواندن صفحات مياني، به سراغ پايان داستان خواهند رفت، تا بفهمند كدام شخصيت‌ها خواهند مرد.
يك‌سوم افراد شركت‌كننده در نظرسنجي نيز اعلام كردند، آماده‌اند تا يك شب را بيدار بمانند و كتاب را به پايان برسانند. نتايج نظرسنجي هم چنين نشان داد، دخترهاي علاقه‌مند به داستانهاي هري پاتر زودتر از پسرها داستان را به پايان مي‌رسانند و تقريبا به30 ساعت زمان براي پايان كتاب احتياج دارند.
تب هری پاتر و قدیسان مرگ بار نه تنها در فراسوی مرزها بلکه در داخل کشور ما نیز هیاهوی کمی برپا ننمومده است.
در آخرین ساعات عرضه کتاب آخر هری پاتر حتی کتاب فروشی های میدان انقلاب تهران نیز ملتهب است.
کافی است بروی و ببینی که بیشتر از خریداران کتاب 34000 تومانی و کاملا انگلیسی زبان هری پاتر خبرنگاران و تماشاچی ها آمده اند که شاهد "افتخار هم زمانی توزیع کتاب رولینگ در ایران با سایر نقاط جهان " باشند.
آن وقت باید بی توجه به منتقدین و آن هایی که ایراد فنی به کتاب می گیرند به هری پاتر به عنوان یک محصول نگاه کنی که به مدد تبلیغات ، شانس و خلاقیت اینک یکی از جلوه های ویژه نظریه مک لوهان است.
دهکده جهانی آیا در حال شکل گیری است ؟و مهم تر از این نقش ما و نویسندگان ما در این شهر کوچک دنیا کجاست؟
جعفر ابراهیمی نویسنده کودکان و نوجوانان در رابطه با دلايل توفيق داستانهاي هري پاتر گفته: در سال‌هاي اخير گام‌هايي در اين زمينه( استفاده از درون مایه های ماورایی در ادبیات کودکان ایران) برداشته شده و آثار متنوعي به چاپ رسيده‌اند.
وي گفت: يكي از دلايل اصلي عدم موفقيت آثار داستاني ما در سطح بين‌المللي، زبان فارسي است.با توجه به اينكه زبان فارسي زبان مهجوري است آثاري كه به اين زبان توليد مي‌شوند نيز از توفيق كمتري برخوردارند.
ابراهيمي تصريح كرد: در دو دهه اول انقلاب ما مجاز به نوشتن اين گونه داستانها نبوديم و وزارت فرهنگ نيز چاپ چنين آثاري را ممنوع كرده بود و به اين گونه كتاب‌ها مجوز نمي‌داد. اين مساله خود باعث مي‌شد نويسندگان دچار خودسانسوري شوند و در اين زمينه قلم نزنند.
نويسنده كتاب برگزيده «جادوگران سرزمين بي سايه» خاطر نشان كرد: اگر به ادبيات گذشته‌امان نگاه كنيم به موارد زيادي برخورد مي‌كنيم از جمله شاهنامه و آثار نظامي مانند هفت پيكر و... كه سوژه‌هاي بكر براي كار زياد داريم.
هم چنین محمدرضا گودرزي، نويسنده و منتقد، در رابطه با دلايل توفيق داستانهاي «هري پاتر» و عدم استفاده نويسندگان از مايه‌هاي تخيلي و ماورايي در ادبيات عامه می گوید: استفاده از اين گنجينه عظيم كهن ادبيات كلاسيك نياز به توجه و پشتكار نويسنده دارد و اينكه نويسنده اين الزام را احساس كند كه از اين منابع استفاده كند.
وي افزود: در كشورهاي اروپايي و آمريكاي لاتين نويسندگاني چون بورخس به اين الزام و شناخت رسيده‌اند كه منابع كهن شرق خيلي غني هستند و تركيب عناصر اسطوره‌اي و جديد در ساختار داستاني پاسخ مي‌دهد.
گودرزي گفت: از جمله دلايل موفقيت هري پاتر را مي‌توان به همان موفقيت رمان‌هاي عامه‌پسند نسبت داد كه از مسائل مورد علاقه قشر نوجوان استفاده كرده است.
اين نويسنده تصريح كرد: علاوه بر اينكه مي‌توان به اين اثر با ديدگاه داستانهاي پست مدرني نگاه كرد. حضور عناصر پست مدرني و كهن در داستانهاي هري پاتر از عناصر اصلي موفقيت اين داستانهاست.
گودرزي با اشاره به دلايل عدم استقبال نويسندگان از اين منابع گفت: شايد يكي از دلايل به مطالعه كم نويسندگان ما در اين زمينه بازگردد و ديگر اينكه شايد هنوز نويسندگان ما اين الزام را احساس نكرده‌اند كه به سراغ اين منابع بروند.
وي خاطرنشان كرد: بازگشت به گذشته و عناصر و مؤلفه هاي كهن در غرب بسيار رواج دارد و به همين دليل مباحث و فضاهاي شرقي بسيار مورد توجه قرار گرفته‌اند. به همين دليل نويسندگان اين كشورها با استفاده از عناصر كهن و تركيب آنها با فضاها و عناصر پست مدرن فضاهاي جذاب و جالب توجهي خلق كرده‌اند.
از سوی دیگر جعفر ابراهيمي معتقد است: به دليل امرار معاش، نويسندگان نمي‌توانند با خيال راحت به سراغ اين گونه سوژه‌ها بروند و بيشتر سعي مي‌كنند سفارش‌ها را انجام دهند تا امرار معاش كنند.
وي با اشاره به كمبود متولي در اين امر گفت: ارگان‌هايي كه در اين زمينه فعاليت دارند كم هستند و علاوه بر اين اين ارگانها در انتخاب آثار بسيار گزينشي عمل مي كنند.
وي در ادامه تصريح كرد: نويسندگان ما دست كمي از نويسندگان دنيا ندارند ولي با توجه به نوع زبان و تبليغات گسترده،آثار آنان با استقبال بهتري مواجه مي‌شود.
ابراهيمي تاكيد كرد: فيلم‌هايي كه در اين زمينه و بر اساس داستانها ساخته مي‌شوند كمك زيادي به موفقيت‌شان مي‌كنند كه يكي از دلايل موفقيت هري پاتر، علاوه بر تبليغات وسيع، توليد سري فيلم‌هاي هري پاتر بوده است.
جعفر ابراهیمی این گونه جمع بندی می کند که:: به هر حال نويسنده هري پاتر كار بزرگي كرده كه توانسته به دنياي كودكان وارد شده و تخيل‌شان را به كار بياندازد. اگر آثار توليدي ما به مترجم‌هاي خوبي سپرده شوند و اين آثار از تبليغات مناسبي برخوردار باشند مي‌توانند از توفيق بين‌المللي مانند ساير آثار برخوردار شوند.
نویسنده داستان گران سنگ مخلوق(فيروز زنوزي جلالي) نیز در این زمینه نظر جالبی دارد وی می گوید: قبل از هري پاتر به سراغ ماركز مي‌رويم. وقتي رمان در غرب در حال مرگ بود ماركز با «صد سال تنهايي» آن را دوباره احياء كرد.
زنوزي گفت: دستمايه تخيل در ادبيات كلاسيك ما بسيار فراوان است اما متاسفانه به علت عدم مطالعه نويسندگانمان اين مقوله در ايران مهجور مانده است.
وي تصريح كرد: كوئيلو از منابع شرق خيلي خوب استفاده كرده و مي‌كند و به همين دليل آثارش را به خوبي به فروش مي‌رساند. منابع اكثر اين نويسندگان آثار شرق است.
زنوزي با انتقاد از نوع نگرش نويسندگانمان گفت: ما هميشه فكر كرديم مرغ همسايه غاز است و هميشه دنبال چيزي بوديم كه ديگران داشته‌اند. آنان از منابع ما استفاده مي‌كنند ما دنبال فرم‌گرايي و پست مدرن و ... هستيم.
اين نويسنده معاصر تاكيد كرد: اين‌ها مسايلي است كه دامنگير ادبيات ما شده است. استفاده از ادبيات كلاسيك در كشور ما صفر است و نويسندگانمان با ادبيات كلاسيك بيگانه‌اند.
وي در ادامه به معضلات ادبيات ما اشاره كرد و گفت: چقدر از اين مواد خام در توليد آثارمان استفاده كرديم. مصيبت و درد بزرگ ادبيات ما، «شبيه ديگري شدن» است. نويسندگانمان مي‌خواهند شبيه ديگري شوند.
جلالی هم چنین معتقد است: نويسندگان بايد به خانه خودشان و ذخاير ادبي كه داريم، برگردند و از اين عتيقه‌ها و ذخائر گرانبهاي ادبي استفاده بهينه ببرند.
زنوزي با اشاره به ترجمه آثار گفت: دريچه‌هاي ما به سوي جهان غرب بسته است و جايي براي بروز توانايي‌ها و آثارمان نداريم. اگر زلال‌ترين آبها را محصور كنيم و راكد بگذاريم مرداب و گنداب مي‌شود.
خالق هري پاتر به غناي منابع شرق پي برده و اين مسئله را فهميده و از اين منابع استفاده فراوان برده است كه ما در هزار و يك شب از اين مسايل و ماجراها فراوان داريم.
زنوزي تاكيد كرد: بايد عناصر و منابع اسطوره‌اي و كهن را با ساختار بديع امروزي ارايه دهيم و با خلق فضاهاي نو و تازه و امروزي و استفاده از عناصر ادبيات كهن به خلق آثار خواندني بپردازيم.
خالق «باران بر زمين سوخته» این گونه تحلیل می کند: وقتي نويسندگان معضل معيشت دارند ديگر جايي براي بروز دغدغه‌هاي شخصي باقي نمي‌ماند. علاوه بر اينكه نبايد هميشه منتظر باشيم تا كسي متولي امر شود و ما را به سوي كارها سوق دهد. آثار بديع دنيا را در ابتدا كسي ساپورت نكرده و اين آثار خودجوش به وجود آمده‌اند.
جواد جزيني نويسنده معاصر نیز می گوید:
هري‌پاتر يك پديده است و اين پديده نيازمند شناختي همه جانبه است. شناخت اين پديده نيز نيازمند دقتي همه جانبه است.
نويسنده‌اي سال‌ها پيش گفته بود كه به زودي اثري پديد مي‌آيد كه جهانگير مي‌شود و در حوزه كودك و نوجوان موج عظيمي ايجاد مي‌كند.
با توجه و شناخت و مطالعه متون گذشته و فرهنگ و اساطير كهن و آشنايي با دغدغه‌ها و علايق مخاطبان هم‌عصر خود مي‌توان به خلق آثاري در خور توجه پرداخت.
يكي ديگر از دلايل مهم موفقيت هري‌پاتر، رسانه‌هاي فرهنگي مثل روزنامه‌ها و مجلات و سينما و به معناي گسترده‌تر، تبليغات است.
وی خاطر نشان می کند: با استفاده از هنر تبليغات تا حدود زيادي مي‌توان به موفقيت آثار فرهنگي و هنري افزود كه همانطور كه گفته شد يكي از دلايل مهم موفقيت هري‌پاتر نيز همين امر است.
علاوه براين فكر مي‌كنم در كنار اين كتاب يك فعاليت مهم و گسترده جهاني تبليغاتي فرهنگي در سايه درونمايه و مضمون پنهان‌تر رمان استوار است.
نظر خالق کتاب کوچه اقاقیا نیز در این زمینه گیراست:
سليقه و توانايي نويسنده جاي خود اما توجه كردن به ريشه‌ها و حتي به فولكلور و جغرافياي محيط و ادبيات كهن يك نوع جهت دهندگي هم مي‌خواهد تا باب شود.
تجربه ثابت كرده فراخوان ايجاد جريان مي‌كند مانند فراخوان‌هاي مختلف در زمينه جنگ و ... كه ايجاد جريان كرده‌اند و اين توجه واقعا از اولياي امور بر مي‌آيد.
راضیه تجار ادامه می دهد: متاسفانه نگاه بخشي از نويسندگان ما به آن سوي آب است. در حقيقت بايد هويت فرهنگي مان را بشناسيم و از همين فرهنگ تغذيه كنيم تا اينكه نگاهمان به ادبيات پست مدرن و ... باشد.
بعضي از نويسندگان ما به گونه‌اي مي‌نويسند كه اگر چند اسم را از اثرشان حذف كنند، انگار داستان توسط نويسنده‌اي غربي نوشته شده است.
وي معتقد است: خصوصا در جوان‌ها اين گرايش زياد است. بايد دغدغه شناخت هويت و فرهنگ را در خودمان ايجاد كنيم.
ما از ادبيات كهن قوي و غني‌اي برخورداريم و آن قدر سوژه و حرف داريم كه ديگران از ما كپي مي‌كنند مانند هزار و يك شب و داستانهاي ديگر كه نويسندگان غربي زيادي از آنها استفاده كرده‌اند.
تحلیل و جمع بندی این نویسنده نیز جالب توجه است: چند پاره گي وقت و دغدغه‌ها و دويدن‌هاي بسيار و مطالعه كم باعث مهجور ماندن اين مقوله شده است. اين مسايل فراغت زيادي مي‌خواهد تا نويسنده بيشترين وقت خود را در خدمت من نويسند‌ه‌اش بگذارد.
امیر حسین فردی نویسنده و رئیس شورای عالی ادبیات داستانی بسیج نیز در این زمینه به نقطه نگاهی متفاوت در تحلیل این موضوع اشاره می کند وی می گوید:
تفاوت و علت موفقيت هري پاتر و ساير داستانها و علي الخصوص آثار ادبي خودمان در تبليغات وسيع و گسترده اين داستانهاست.
متاسفانه ادبيات ما در رسانه ملي و ساير رسانه‌ها، مورد غفلت قرار گرفته و به هيچ عنوان از خبررساني و تبليغات در رسانه‌ها سهمي ندارند.
مديرمسئول «كيهان بچه‌ها» معتقد است: از نظر ما هري پاتر چه از لحاظ ساختاري و چه از لحاظ محتوايي در سطح نازلي قرار دارد.
خالق رمان اسماعيل می گوید: نظرات متفاوتي در رابطه با اين مجموعه داستانهاي هري پاتر وجود دارد. علاوه بر اينكه اين كتاب در غرب هم مورد اعتراض و انتقاد قرار گرفته است.
وي تصريح كرد: كليساها در اعتراض به محتواي داستانهاي هري پاتر به ترويج جادو و جادوگري و مسايلي از اين دست اشاره كرده‌اند.
یکی از نکات مهم در موضع آخرین کتاب داستان های هری پاتر نیز همین نته ای است که فردی اشاره کرده است.
واتیکان به عنوان متولی رسمی دین در غرب نسبت به مفاهیم پنهان دین ستیزی و هم چنین ترویج خرافه و جادوگری در این کاب و سایر قصه های هری پاتر اعتراض کرده است و این تازه اول ماجراست.
هنوز سال های زیادی از ارائه نظریه مک لوهان درباره ایجاد دهکده جهانی نگذشته است که می بینیم دستاورد های فرهنگی و هنری جهان به صورت یک پارچه و فراگیر توزیع می شوند . دغدغه های مشترک فرهنگی به سراغ ما هم می آیند.
دور نیست اگر فکر کنیم در پاسخ به هری پاتر ما هم به سراغ یک اسطوره ماورایی برویم و این آغاز یک موج است که ابتدا و جهت گذار آن ما ما نبوده ایم.
اما سوال اصلی اینجاست که در مقابل موجی که ادبیات جهانی را دست خوش یک پارچگی می کند و تربیت کوچک ترین فرزندان ما توسط قصه های هم سایه ها و دیگرانی که نمی شناسیمشان شکل می دهد چه تحلیل عملی برای ادبیات جهانی و آینده خود داریم؟
چه فرقی دارد که هری پاتر یک داستان قوی باشد یا ضعیف و ساختار آن دارای ایراد محتوایی باشد یا یک شاهکار؟
البته از آن جا که عده ای از ما عادت داریم هر موفقیتی را مرهون خود بدانیم می توانیم اعلام کنیم که هری پاتر هم ایده ای شرقی است اما باور کنید که اتفاقی که در حال وقوع است چیزی فراتر از تحلیل های ماست!
منبع اخبار و مصاحبه ها: خبرگزاری های ایسنا و فارس
امام محمد باقر العلوم علیه السلام فرمودند: