دویست و نود و هشتم
رهبر حکیم انقلاب اسلامی، حضرت آیتالله خامنهای در پیام نوروزی خود، شعار امسال را تولید ملی و حمایت از کار و سرمایة ایرانی قرار دادند و در تکمیل شعارهای چند سالة اخیر کشور، بر برنامهریزی جهادی برای خودکفایی ایران در رویارویی اقتصادی با غرب تأکید فرمودند.
شاید مهمترین مبنای رویکرد جهادی در زمینة رویارویی اقتصادی با غرب، قاعدة نفی سبیل باشد که از آیات قرآن کریم گرفته شده است.
این قاعده، يكي از قواعدي است كه در بسياري از ابواب فقهي جريان دارد و فقها در بسياري از فروعات فقهی، به آن تمسّك كرده و بر اساس آن، مصادیقی را که منطقاً میتوان آنها را مشمول این آیه دانست، مورد توجه قرار دادهاند.
در آية 141 سوره نساء آمده است: «لن يجعل الله للكافرين علي المسلمين سبيلا»؛ خداوند تسلّطي براي كافرين بر مسلمين قرار نداده است.
مفاد آيه اين است كه خداوند، حكمي را كه موجب تسلّط كفّار بر مسلمانان ميشود، جعل نكرده. به عقیدة استاد حسن رضایی، ممكن است گفته شود كه مراد از سبيلی كه در آيه نفي شده، حجت است و به قرینة آیة قبل، در مورد قیامت است؛ بدين معنا كه در آخرت، هيچ حجتي به نفع كفّار و به ضرر مسلمين قرار داده نشده است. ولي اين احتمال، مانع استدلال نیست؛ زيرا سبيل معناي عامي دارد كه شامل حجت و تسلّط ميشود و آیة قبل که در مورد قیامت است، موجب تخصیص آیة نفی سبیل نمیشود. به ویژه اینکه این آیه، مؤیّدات بسیاری در احادیث دارد. به عنوان مثال، از نبی مکرم اسلام(ص) نقل شده که فرمودند: «الاسلام يَعلو و لا يُعلَي عليه ...»؛ یعنی اسلام برتری مییابد و چیزی برتر از آن قرار نمیگیرد.
همة علما در طول تاریخ فقه بر اين مطلب اتفاق نظر دارند كه هيچ حكمي كه موجب تسلّط كفّار بر مسلمانان ميشود، توسط خداوند جعل نشده است. شرافت اسلام و مسلمانان مقتضي اين است كه خداوند، حكمي كه موجب ذلّت مسلمانان ميشود را جعل نكرده است. برای مثال، در جايي كه مرد كافر با زن مسلمان قصد ازدواج دارند، اين ازدواج، گر چه مصداق ذلّت آن زن نيست؛ چون او به ميل خودش و با رضايت كامل تن به اين ازدواج ميدهد، اما بر اساس قاعدة نفي سبيل، چنين ازدواجي ممنوع است؛ چون موجب تسلّط كافر بر مسلمان ميشود.
در احادیث ائمة اطهار(ع) هم به طور مشخص در مسائل اقتصادی مسائلی مطرح شده که به صراحت نشانة ضرورت رویکرد جهادی برای استقلال اقتصادی فردی و اجتماعی اهل ایمان است. در صحیفة سجادیه، زبور آل محمد(ص) که نیایشی معنوی است، در دعای سیام میخوانیم که امام(ع) از وابستگی اقتصادی به دیگران، به خدا پناه میبرند و میفرمایند:
«واعوذ بک، یا ربّ، من هم الدین و فکره. و شغل الدین و سهره، فصل علی محمد و اله، و اعدنی منه، و استجیر بک، یا ربّ، من ذلته فی الحیوه، و من تبعته بعد الوفاه، فصل علی محمد و اله، واجرنی منه بوسع فاضل اوکفاف واصل»؛ بارپروردگارا! به تو پناه میآورم از اندوه وام و اندیشة آن و از دلمشغولی به قرض و بیخوابی به خاطر آن. پس بر محمد و آل او درود فرست و مرا از رنج وام به خود پناه ده. بارپروردگارا! از خواری قرض در طول زندگی و از پیامدهایش پس از مرگ به تو پناه میآورم. پس بر محمد و آل او درود فرست و مرا با فراوانی مال یا زندگانی همراه با کفاف، از آن در امان دار.
یا در دعایی دیگر در مورد رفاه و امنیت اجتماعی و رابطة آن با رونق اقتصادی و اقتدار سیاسی، این گونه نیایش میکنند:
«اللهم وقو بذلک محال اهل الاسلام، و حصن به دیارهم، و ثمر به اموالهم، و فرغهم عن محاربتهم لعبادتک، و عن منابذتهم للخلوه بک حتی لایعبد فی بقاع الارض غیرک، ولاتعفر لاحد منهم جبهه دونک. اللهم اغز بکل ناحیه من المسلمین علی من بازآئهم من المشرکین، وامددهم بملائکه من عندک مردفین حتی یکشفوهم الی منقطع التراب قتلا فی ارصک واسراً، او یقروا بانک انت الله الذی لا اله الا انت وحدک لاشریک لک»؛ بار خدایا! بدین وسیله اسلامیان را تقویت نما و شهر و دیارشان را مستحکم بدار، بر اموالشان بیفزای، دل و ذهنشان را از نبرد با دشمن برای عبادت خود، و از جنگ با آنان برای خلوت و نیایش با خودت فارغ و آسوده گردان؛ چنان که در گسترة زمین جز تو پرستیده نشود و احدی از آنان بر آستان جز تو سر نساید.
چنانکه به روایت استاد حجتالاسلام طباطبایی مورّخ شهیر؛ در زمان مروانیان با وجود دشمنی و آزار ایشان نسبت به اهل بیت(ع)، امام سجاد زینالعابدین(ع) برای استقلال لباس نظامیان مسلمان از لباسهای رومی که در آن شعارهای مسیحیت نوشته بود، با حکومت مستقر همکاری کرد و به راهنمایی ایشان، احتیاج سپاه اسلامی از لباسهای رومی موهون شرکآلود مرتفع شد.
با مطالعة نظایر بیشمار آموزههای اسلامی برای مبارزة اقتصادی با دشمنان اسلام، به نظر میرسد سال تولید ملی و وجوب عقلی حمایت از کالاهای داخلی و کار و سرمایة ایرانی در مقابل دشمنان، در کنار ابعاد سیاسی و اقتصادی آن، دارای بعد فقهی و شرعی نیز بوده و هست و چنانکه رهبر انقلاب (مدّ ظله العالی) مورد تأکید قرار دادهاند، شرعاً هم مانند هر تلاشی که در راه اعتلای اسلام و اسلامیان باشد، ذیل عبادت واجبة جهاد نیز قرار میگیرد. به همین دلیل، خوب است که این سال برای همة رزمندگان اسلام، سال نفی سبیل و جهاد برای آن شناخته شود.