دویست و هشتاد و هشتم
درباره ی نویسنده ای که از مدرسه بیزار بود
محمد صادق دهنادی -
اوایل سال 91 بود که برای نارنجستان هنر(ضمبمه روزنامه جوان) ، به مصاحبه با امیر حسین فردی پرداختم.آن روزها گرچه مدت زیادی از عمل جراحی قلب ایشان نمی گذشت اما به قول خودش برای کارهای زمین مانده اش ، حالا باید روزی 14 تا 18 ساعت کار می کرد و می نوشت.
سال ها با استاد فردی - که روحش شاد - ارتباط دوستانه ای داشتم اما این اولین بار بود که نشانه های ضعف جسمی را در او می دیدم. برای نخستین بار به من گفت که صدای گام مرگ را در زندگی اش شنیده و باز از اصرارش - که تا زنده بود حق افشا کردن آن را نداشتم - این بود که می گفت: این ماه های بعد از جراحی قلب ، مدام به دوستان شهیدش فکر می کند و حسرت می خورد که چرا همسفر آن ها توفیق شهادت نداشته است.
آن روز بیش از دو ساعت کنارش نشستم و سیر تا پیاز زندگی اش را برای من گفت. از روستایی در اردبیل تا همین خانه ی پدری که در آن سال ها زیسته و در آن بالاخره بدرود حیات گفت.
مصاحبه را به خانم یزدان پناه دادم اما حجمش این قدر زیاد بود که قدری کوتاه تر چاپ شد.
هنوز از بهت مرگ فردی در نیامده ام. مردی که قبل از مرگش ، مانند خیلی ها ، نمرده و حتی فکر نمی کنم بعد از مرگش هم حالا حالا مردنی باشد.
حالا مرور دوباره این حرف ها برای خود من هم زنگ دوباره صدای امیر ادبیات انقلاب را دارد.
-----
امیر حسین فردی امروز برادر بزرگ ادبیات داستانی انقلاب اسلامی است. جوانی که به عقیده خودش خوب وبد راهش را در کنار هم قطاران نه شرقی و نه غربی اش بی استاد طی کرده است.
این هنرمند اردبیل هنوز در خانه ی روزهای کودکی اش در مرکز تهران زندگی می کند و در آستانه دهه هفتم زندگی اش تقریبا همان کارهایی را انجام می دهد که فردی سی و چند ساله اول انقلاب انجام می داده . با این تفاوت حسین آقای داستان انقلاب بعد از جراحی قلب ، خیلی لاغرتر شده و بقول خودش دیگر دارد مفهوم پیری را حس می کند.
این بار برخلاف دفعات پیش ، موضوع گفتگوی دشوار من با این استاد فروتن داستان و نوشته هایش نبود. موضوع گفتگو خود امیر حسین فردی بود و راهی نرفته به نام داستان و کار فرهنگی برای او که نسل دوم انقلاب و نسل نخست هنرمندان انقلاب اسلامی است. این نوشتار مختصری از دو ساعت درد و دل استاد فردی است.
- استاد فردی ، می دانم سخن گفتن درباره ی خودتان سخت است و خیلی موقع ها از درباره ی خودتان صحبت کردن به شدت خودداری کرده اید ، اما همین اندازه که برای مایی که جوان تریم یک راه رفته را روشن کنید ،می خواهم از آن جا شروع کنیم که چطور یک جوان و یا بهتر بگویم نونهال شهرستانی از اردبیل می آید و می شود امیر حسین فردی؟
گاهی یک چیزهایی از دستم در رفته و درباره ی خودم نوشتم. هم دشوار بوده و هم بد از کار در آمده...
- خب استاد از خودتان نگویید از دیگران بگوئید ، به هر صورت انسان محصول ارتباطات خود هستند...
ما یک نسل خود رو بودیم .یک نسلی که خیلی زود بزرگ شد و با این روزها خیلی متفاوت است . ما بچه هایی بود یم که خیلی علاقمند به مطالعه بودیم ، آن هم در زمانی که روزنامه باطله هم به زحمت پیدا می شد – چه رسد به کتاب؟ -
یک موقع سبزی می خریدیم ، یک روزنامه ای دور آن پیچیده بود و می رفتیم این روزنامه خیس و کثیف را باز می کردیم و به زحمت می خواندیم. در چنین شرایطی بود که یک بچه ی کلاس چهارم دبستان ، می شود شنونده ی پر و پا قرص اخبار رادیو و ساعت 2 همیشه خودم را به هر نحوی به اخبار می رساندم. با یک جمله ها و دنیای زمخمتی که هیچ ربطی ظاهرا به سن و سال ما نداشت...
- لابد کسانی داشتید که تشویقتان می کردند!
نه، کسی نبود . یا عقب تر بروم در دوره کودکی در دهاتمان قره تپه که مدرسه وجود نداشت . مادرم فقط برای این که بیسواد نباشم من را در آن روستای بدون مدرسه پیش دو نفر سواد دار فرستاد تا بتوانم بخوانم و بنویسم.ولی علاقه ام اینقدر زیاد بود که دوسال بعد که به کلاس اول ابتدایی در دلیجان رفتم ، من نهج البلاغه را به آذری بلد بودم. اشعار آذری را می خواندم و به همین دلیل کلاس اول هیچ جذابیت برایم نداشت.
- و این عدم جذابیت تا کی ادامه داشت؟
راستش را بخواهید ، تا آخرش . یعنی تا زمان دیپلم هیچ وقت نه به درس علاقه داشتم و نه به مدرسه .فقط انشا و ورزشم خوب بود – چون کاپیتان تیم فوتبال مدرسه بودم – یادم می آید حتا دبیرستان حاضر نبود برای امتحانات نهایی دیپلم من را به اداره آموزش و پرورش معرفی کند و من با التماس به معلم ورزش و معلم انشا مدرسه را راضی کردم که من را بگذارند امتحان بدهم و بدون دیپلم نمانم. آن سال از عید که به هزار خواهش و تمنا معرفی کردند تا امتحانات که خرداد بود ، خوب درس خواندم تا یک ضرب قبول بشوم به اصطلاح از شر مدرسه خلاص شوم.
شاید باور نکنید ، وقتی قبول شدم همه کتاب هایم را انداختم توی باغی که اطراف خانه مان بود تا چشمم دیگر به آن ها نیفتد و این آخرین زمانی بود که من در جایی تحصیل می کردم.
- بعدها هم به دانشگاه نرفتید؟
نه اصلا، علاقه نداشتم .و هیچ کنکوری هم شرکت نکردم. گرچه بعد می گویم که به چه ترفند و کلکی معادل دکترا به من دادند...
- چه رشته ای خواندید؟
طبیعی می خواندم. خیلی چیزها برایم کسل کننده بود . یادم می آید یک روز یک قورباغه زنده آوردند که تشریح کنند سر کلاس ...
- قورباغه زنده؟
بله بی رحمانه زنده زنده بدنش را باز می کردند و من حالم به هم خورد و داد و بیداد کردم و از کلاس بیرون رفتم. تنها یک یادگاری خوب برای من ماند و آن یادگرفتن این نکته بود که می گفتند برگ ها وقتی پائیز از روی درخت می افتند شیره و شادابی شان را به درخت می دهند و تا آن برگ آخر به پای درخت می ریزند و تازه آن تن بی جانشان هم برای درخت خوراکی می شود برای تغذیه و شادابی ... این یادگاری خوب درس برای من بود.فهم این جمله زندگی را برایم متفاوت کرد.
- عجیب نبود که به سمت نوشتن بازگشتید؟
اشتباه نشود. هیچ وقت از نوشتن جدا نبودم. همیشه دفتر خودم . نوشته هایم را داشتم و مطالعه .... اما از درس و مدرسه هیچ عایدی نداشتم. البته این حالت برایم بعد از اشتغال هم حفظ شد. چون من دیپلمه بودم و هر جایی می توانستم استخدام شوم و به همین خاطر چند سال کارمند بانک صادرات بودم.
- در بانک چه کاری می کردید؟
تحویل داری ، پول شمردن ، پول دادن به مردم . حساب و کتاب و... سهم من البته از این همه کار و کسری آوردن و این حرفها دیدن مردم و آشنا شدن با روحیات و برخوردهایشان بود که خیلی برایم جذاب بود. اما به مرور وقتی فهمیدم مثلا هشتاد درصد بانک صادرات برای یک بهایی به نام هژبر یزدانی با آن سابقه ی سیاه است. ماندن در بانک هم برایم خیلی سخت شد...
همه می گفتند :کارت را بکن و برای شما ایرادی ندارد ... اما من نمی توانستم تحمل کنم و یکسال مانده به انقلاب استعفا دادم...
- امیرحسین پر شور و انقلابی ما در این دوره چند ساله است؟
حدود 28 ساله ...
- و ازدواج نکرده بودید؟
نه، بار زندگی به دوشم نبود . این طور آزادانه حرکت می کردم.
- و بعد به کجا رفتید؟
رفتم تمام وقتم را به صورت داوطلب و رایگان گذاشتم برای مسجد جواد الائمه(ع) ... همان جا بود که با آقا فرج سلحشور آشنا شدم.کارها را تقسیم کرده بودند و من شده بودم مسئول کتابخانه...
- همان جا با حبیب غنی پور آشنا شدید؟
بله ، حبیب بچه همان جا بود. البته نسل بعدی ما بود . من حبیب را در کودکی در بغل مادرش دیده بودم.در آن مسجد یک عده دور هم بودیم که همدرد بودیم . آدم هایی که در کشور خودشان غریبند.
- چه غربتی؟
نگاه کنید برای ما اردبیلی ها کوه سبلان ارزشمند و مقدس است و علاقه ی زیادی به آن داریم. یادم می آید همیشه به این فکر می کردم که اگر کوه سبلان را آمریکایی ها از من صاحب سبلان بگیرند و یا یک روزی آمریکایی ها نگذارند که من به دامن کوه سبلان بروم . واقعا نمی توانم به او اعتراض کنم. هیچ چیزی برای خودمان نبود . چگونه می توانستیم راضی باشیم و احساس انس کنیم؟کشور مال ما بود ولی به ما تعلق نداشت! و هنوز تلخی احساس آن روزها در کامم باقی مانده است.
- برگردیم به مسجد، این جا چه نوع کارهایی می کردید و آیا برای شما امرار معاش هم بود؟
نه ، حتا در سال های بعد انقلاب هم که حوزه هنری تشکیل شد و من به اینجا آمدم از حقوق به این شکل خبری نبود و این حس بود که حالا همه چیز برای خودمان است.
- حوزه هنری را چه کسی تشکیل داد و چگونه به حوزه رفتید؟
ما موسس حوزه نبودیم. حوزه محصول تفکر بزرگان انقلاب بود. من حتا شنیده بودم قبل از انقلاب حضرت آقا در مشهد و دیگران در جاهای دیگر در حال اجرایی کردن فکر تشکیل یک حوزه هنری برای مباحث اسلامی بودند اما انقلاب زود پیروز شد و دیگر ایده ی تشکیل حوزه زیر پوشش سازمان تبلیغات اسلامی محقق شد. البته افرادی هم در تاسیس حوزه دخیل بودند مانند مرحومه خانم صفارزاده که تا پایان عمر هم وارد کار اجرایی نشدند و همین فعالیت های فرهنگی و فکری را ادامه دادند.
خبر تشکیل حوزه را آقای سلحشور در مسجد به من داد. حدودا آذر ماه 58 بود...
- یک سوال می خواهم بپرسم شاید ناراحت بشوید ، عده ای می گویند ، امثال مخملباف پایه گذار حوزه هنری و حتا نام آن هستند ، این چقدر واقعیت دارد؟
نه ، اصلا این طور نبود. مخملباف ریزه خور خوان حوزه بود. او هم مثل ما با یک کتاب و نوشته وارد حوزه شد . اوج گیری او در حوزه مربوط به آغاز مدیریت آقای زم بود که میدان زیادی به او داده شد .ما و مخلباف و دیگران دور هم و دوستانه کار می کردیم.اما او چون سابقه ی سیاسی داشت و زندان رفته بود در زمان طاغوت .با بخشی از بدنه سیاسی آشنا بود و حرف های تازه ای داشت نسبت به دیگران و این خصوصیت او بود.
- شما سی ساله و بقیه هم همین حدود، پیر و استادشما و حلقه داستان حوزه هنری که بود؟
واقعیتش هیچ کس .ببین در زمینه ی شعر ما سابقه ی مبارزه داشتیم . از مشروطه شاعر انقلابی داشتیم و اصلا خط شعر خودش سابقه داشت . اما وقتی انقلاب شد که نویسندگان یا راست سرمایه داری بودند و یا چپ کمونیست و شما هیچ داستان نویس قابل ذکری نداری برای الگوگیری.
لذا ما خودمان داستان می نوشتیم. خودمان انتقادمی کردیم. روی کارها دعوا می کردیم . قهر می کردیم و حرف های خنده دار می زدیم تا بالاخره یک کاری از آب در بیاید.
- حلقه مسجد به حوزه آمد؟
بله ، من در حوزه ادبیات و فرج(سلحشور) و بهزاد پور از بخش نمایش مسجد آمده بودند و در حوزه همان کارهای مسجد را به صورت وسیع تر دنبال می کردیم.
- می گویند حوزه همان طوری که از اسمش پیداست ، حوزوی مدیریت می شد و حتا مخملباف برای این که نشان دهد اینجا حوزه است و دانشگاه نیست با نعلین راه می رفت؟
همین الان هم حوزه دانشگاه نیست و کار آکادمیک به ان شکل نمی کند اما محسن( مخملباف) از همان آغاز هم افراط کار بود و خیلی از این کارهای غیر متعارف می کرد و هنوز هم چوب همین بی عقلی ها را می خورد.
حوزه برای ما محصول انقلاب بود و یک جایی می شود که خیلی دوست داشتنی است.
- و جنگ آغاز می شود ... حوزه خلوت می شود و از رونق می افتد؟
نه ، حوزه خلوت نشد اتفاقا جنب و جوش جنگ به اینجا رسید . عکاس هامان به جبهه می رفتند. بخش تجسمی جور دیگر ... همه این مسائل هست تا زمانی که آقای زم به حوزه می آید و من مجبور به قهری بیست ساله از حوزه می شوم!
- قهر از طرف شما در هیچ ذهنیتی تصور هم نمی شود...
تا زمانی که آقای زم رئیس نشده بود . حوزه دست خودمان بود. همه ی کارها به دست خودمان بود .من به عنوان مسئول حوزه شناخته می شدم در این سال ها... اما ریاست حوزه که به نحو واقعا ریاستی با تمام ابعادش شکل گرفت دیگر جایی برای ماندن نبود و اثال مخملبافها آمدند و دور گرفتند.
من گرچه یک دوره انتقالی چند ماهه را با حضور زم در حوزه ماندم اما افراط کاری های مخملباف نگذاشت که این حضور طولانی شود ...این در حالی بود که تا قبل از این ما با محسن خیلی رفیق بودیم.
- چه اتفاقی افتاده بود؟
به عنوان مثال ، ما یک کارگاه گرافیک داشتیم.یک روز دیدم از محوطه صدای عربده و فریاد می آید. دیدم محسن مخملباف یک گعده و معرکه ای گرفته و فریاد می کشد و فحش می دهد...رفتم جلو و گفتم محسن چی شده؟
گفت: بهت تبریک می گم . بعد به سمت یک جوان دست دراز کرد و فریاد کشید کار به جایی رسیده که به خاطر مدیریت شما این پسر دارد در این حوزه با این خانم حرف می زنه!!!
- کارگردان فیلم سکسی فریاد مورچگان این حرف را زد؟
بله، به من گفت :از این به بعد یا جای من است یا جای این جور کارها... من با خونسردی دلداری اش دادم . اما گفتم : ما برنامه های مان را تغییر نمی دهیم به خاطر یک داد و بیداد. مخملباف وسایلش را جمع کرد و رفت . اما حدود 10 روز بعد خودش برگشت ولی رفاقتمان مخشوش شده بود.
بعدها که هفته ای یک روز برای تعطیل نشدن کیهان بچه ها قول داده بودم و به مجله می رفتم.بعد آمدن آقای زم .مخملباف یک روز کودتا کرد و بدون این که به نام من اشاره کند معرکه گرفت که بعض ها چند شغله هستند ولی به من اشاره می کرد. من هم واقعا بدون این که به آن ها بگویم از خانه ای که دوستش داشتم رفتم و این رفتن من دقیقا بیست سال طول کشید. تا زمانی که به دعوت و اصرار دکتر رحماندوست برای تدریس کارگاه قصه و رمان – صرفا برای تدریس – به حوزه رفت و آمد پیدا کردم.البته چند دفعه خود آقای زم برای برنامه هایی شخصا از من دعوت کرد و برای یک جلسه به حوزه آمده بودم.
- رفتن حوزه برایتان خیلی سخت بود؟
خیلی سخت بود. حوزه هنری برای من مثل خانه بود . محصول انقلاب بود . ما چه شب هایی که در این جا کار و نگهبانی ندادیم ... اما دیگر جای من نبود.تا زمان دکتر بنیانیان که به عنوان مدیر کارگاه منصوب شدم و با یک مراسم بزرگ که دوستان باز شرمنده کرده بودند به حوزه برگشتم.
- در این دوری بیست ساله در موسسه کیهان بودید و در فضاهای متفاوتی کار کردید. از آقای خاتمی تا صفار و شریعتمداری ... در این سال ها کیهان چه خبر بود؟
کیهان به اصطلاح خیلی خبرها شد. غلو نیست اگر بگویم شد یک دانشگاه برای خودش.فکر می کنم اکثر قصه نویس های خوب و تصویرگر های خوب کشور در سال های بعد محصول همان کیهان بچه های دهه 60 بودند که در آن بستری برای رشد استعدادها برای همه کسانی که امروز بزرگان ادبیات کودک ایران هستند فراهم شده بود.خیلی در کیهان بچه ها کار کرد. البته بسته بودن فضای حوزه هم در این رونق موثر بود. ما فقط مجله منتشر نمی کردیم. آن جا محلی برای جمع شدن آدم های درخشانی بود که برای کارشان ارزش قائل بودند... آقای شعبانی ، رحماندوست، خانم قاسم نیا و...
بهترین کارها برای جنگ ، دفاع مقدس و ارزش ها در این مجله بدون هیچ سفارشی تولید و در اختیار نسل سوم انقلاب قرار گرفت.
- تا اینجا با یک آدم اجرایی و انقلابی روبرو هستیم. امیر حسین فردی چطور نویسنده ی اولین داستان جدی اش شد؟
یک بار نوروز، قرار بود که برویم جبهه اما نشد. گفتیم خب به جای جبهه برویم یک جای محروم در کهنوج و جازموریان و صحنه هایی در آن بود که در آن تکان خوردم .در این سفر متوجه شدم انقلاب در مناسبات مردم چه تاثیری داشته و این جرقه ای شد برای نوشتن کتاب سیاه چمن در همان سال های 62 و 63
این کتاب را دادم حوزه هنری . ولی جالب است که حوزه قبول نکرد چاپش کند. وسط سال های دهه شصت جالب است بدانید که کتاب من در حوزه به خاطر این که زیادی از انقلاب اسلامی جانبداری کرده قبول نشد و سال ها بعد توسط انتشارات کیهان منتشر شد.
- یعنی اوضاع این قدر در حوزه خراب شده بود؟
بله متاسفانه روشنفکرها حوزه هنری را قرق کرده بودند و پرسیده بودند که چرا باید این همه از انقلاب دفاع کنیم یا حرف بزنیم... این کتاب دو ساله نوشته شد و دو سه سال هم ماند تا بتوانیم منتشرش کنیم!
- باز خوردهای اولین رمان تان چطور بود؟
همه طور بود . اما از همه جالب تر واکنش مخملباف بود که کتاب را خوانده بود و اعتراض کرده بود که فلانی از تهران نشسته و برای کهنوج داستان نویسی می کنیم!!! حال آن که واقعا من برای داستانم به ان جا رفته بودم و آن جا را خوب دیده بودم.
- در شهر اعتقادی خودتان غریب افتاده بودید؟
قبول دارم.ادبیات انقلاب اسلامی در حوزه ادبیات در زمانی دچار رکود شد.حتا می توانم بگویم در مقطعی دچار انحراف شد . چون مشعل دار و علمدار نداشتیم. حوزه باید جلو می افتاد که این بلا به سرش آمد. وزارت ارشاد افتاد دست کسانی که سنخیتی با انقلاب نداشتند. افرادی که مثل عطا مهاجرانی ... وزیر ارشاد این مملکت بودند.ما سال ها در حوزه داستان کتاب سال برگزیده نداشتند تا اعتماد به نفس را از ما بگیرند . یعنی همانطوری که روشنفکرها شدند صاحب حوزه هنری . همین ها شدند تئورسین کتاب سال...
- ببخشید استاد، در سال های اخیر هم چنین رویکردی که باعث عدم اعتماد به نفس ادبیات می شود و در داوری کتاب سال و جلال بوده و یک حلقه خاص هر وقت در این مسابقات داوری کرده نتیجه اش با همین روشنفکرها یکی بوده است؟
خوب است صریح صحبت کردید و من هم صریح پاسخ بدهم .رویکرد و ماهیت این دو گروه با هم فرق دارد.آن دوره یک سری از روشنفکرها از سر تحقیر ادبیات انقلاب جایزه نمی دادند اما گروه اخیر دوستانی هستند که علی رغم دلسوزی برای انقلاب ، بسیار تنگ نظرند. افرادی هستند که حداکثری فکر می کنند و هیچ چیز نظرشان را تامین نمی کند اما قبول دارم که اثر این دو گروه برای ادبیات یکی بوده گرچه گروهی از این ها بی دین می شوند و گروهی هم بسیار متدین.
- برگردیم به همان زمان ها و بعد از آن . دو مرتبه همکاران شما در کیهان ارتقای به وزارت یافتند . یعنی هم آقای خاتمی و هم آقای صفار وزیر ارشاد شدند. هیچ وقت شما را به کاری دعوت نکردند در حوزه ی وزارتی شان؟
ببینید من خصلت ذاتی خودم را دارم.تا مجبور نشوم عادتا جا به جا نمی شوم.اعتقاد دارم از هر جایی که نشستم اگر عرضه داشته باشم می توانم دنیا را تغییر بدهم . در زمان ریاست جمهوری آقای خاتمی هم ایشان یکی دوبار مرا در همان دوره ی اقتدارشان دید و لطف کردند به شخص من و گفتند: خدمت شما نمی رسیم و تشریف نمی آرید؟ اما من هم به تعارف برگزار کردم.البته هم در دوره وزارت خاتمی و هم در دوره وزارت صفار کارهای مشترک موردی داشتم . مثل داوری کتاب سال و عضویت درشورای نظارت و همین جایزه داستان انقلاب که کار متاخر تر من با حوزه و وزارت ارشاد است.جلساتی هم برگزار می شد که همدیگر را می دیدیم اما من ضرورتی برای رای زنی و اخذ مسئولیت و امتیاز نمی دیدم و نمی بینم.
- آقای صفار که هم دوست شما بودند و هم همفکر شما؟
من با آقای صفار هم دوست بودیم و هم الانم دوست هستیم .هم روحی و هم سنی و ایشان بسیار آدم شریفی است. وقتی ایشان وزیر شد من حتا حاضر شدم بروم و سر ممیز اداره کتاب شوم . آن هم – بعد دوره مهاجرانی و اصلاحات- که بحث بگیر و ببند شایعه شده بود و دل می خواست که کسی این بخش را - بعد این همه سال تسامح و ... – جمع کند. اما ارشاد به هم ریخت و سوء تفاهم هایی پیش آمد. گرچه در این زمان از رادیو های بیگانه تماس می گرفتند و من را با لقب سر ممیز جمهوری اسلامی خطاب می کردندو به قولی آش نخورده و ...
من هم البته هم آماده بودم و هم ابایی نداشتم و افتخار هم می کردم که سپر بلای دستگاه فرهنگی انقلاب شوم اما خب ظاهرا صلاح نبود.
- چه شد که از این همه بار زمین مانده سراغ بحث داستان انقلاب رفتید و بعداز نوشته شدن و فراگیر شده فضای این همه داستان جنگ در حوزه داستان متعهد ، یک مرتبه تک و تنها به فکر احیای موضوع فراموش شده ی داستان انقلاب افتادید؟
خب من اولین رمان در موضوع انقلاب اسلامی را از جبهه انقلاب نوشته بودم. یعنی قبل من نویسندگانی به این موضوع پرداخته بودند اما از دیدگاه مخالف و منتقد . سیاه چمن اولین رمانی بود گه در تجلیل واقعیت های انقلاب نوشته شد.چیزی که در آن انحراف چپ و راست نبود.
طبیعی است اولین نویسنده رمان انقلاب همیشه این دغدغه را داشته باشد . چون انقلاب ما انقلاب جذابی بود و ناشناخته مانده است. مخصوصا سرعت وقوع جنگ تحمیلی و نیازهای روز هیچ وقت اجازه نداد که ما بتوانیم درباره این انقلاب خوب بنویسیم تا جامعه و به خصوص جوان های ما با تاریخ تحریف شده ، با دوران طاغوت آشنا نشوند.داستان و رمان خیلی خوب می تواند انقلاب را معرفی کند و در این زمینه دست ما خالی بود و هست. به ویژه این که تاریخ ما توسط روشنفکرها خیلی تحریف شد.
اما جرقه اصلی این جشنواره بعد از نوشتن رمان اسماعیل بود که وقتی استقبال مردم و مسئولین را از کتاب اسماعیل و داستان انقلاب دیدم به خودم گفتم این کار باید به جای یک کار انفرادی تبدیل به یک جریان شود.
این شد که جشنواره داستان انقلاب برای تصویر سازی از دنیای تاریک طاغوت فراخوان شد تا افراد به این طرف بروند گرچه خیلی از این نویسنده ها انقلاب را واقعا ندیده اند و ما با داستان هایی روبرو هستیم که یا درباره ی واقعی بودن آن و نزدیک بدون آن با واقعیت بسیار کم اطلاع هستیم و حتا بعضا مطمئنیم با واقعیت جور نیست.
خود ما هم که انقلاب را دیدیم همه جا را ندیده بودیم.چند صحنه دیدیم. مثلا من یادم هست در نماز عید فطر تپه های قیطریه گونی پهن کرده بودند و حدود 500 نفر بودیم که نماز خواندیم و از همان جا با دمپایی پلاستیکی تکبیر گویان از مسجد قبا مثل سیل راه افتادیم تا جایی که در جاده شمیران یک لحظه دیدم که ته جمعیت اصلا مشخص نیست و با همان دمپایی تا میدان انقلاب و تا خانه مان در نزدیک سینما جی پیاده آمدم. خوب من این تصویر را دیدم ، خیلی تصویرها را ندیدم و قضاوتی هم ندارم.
موضوع اصلی این است که کار به رسمیت شناخته شده و تبدیل به یک گفتمان ثابت شده در سطح کشور و می توان به آن عنوان جریان داد.به ویژه در حوزه شهرستان ها.
- آقای فردی ، آخرین مبحث من نتیجه ی رمان زندگی امیر حسین فردی است. یا در وجه عام تر همین داستان حوزه هنری که در آن گفتگو می کنیم. عده ای جوان بدون راهنما دور هم جمع می شوند در آن مرتضی سرهنگی و امیرحسین فردی و رسول ملاقلی پور و مخملباف و حاتمی کیا و سلحشور و سید مهدی شجاعی هست و در نسل بعدش احمد دهقان و رضا امیرخانی و حبیب احمدزاده رویش می کنند. آدم های هر نسل پراکنده می شوند ، کج و معوج می شوند و... که خودش چند رمان است. خود شما بدون راهنما کار کرده اید. آیا می پذیرید پیر و راهنمای نسل های بعد قرار بگیرید و تجربه تان را منتقل کنید تا نسل های بعدی مثل شما مشکلات بی مرشدی را نکشد؟
من نه دوست دارم و نه علاقه دارم ...
- پس من بروم سراغ صادق هدایت و گلشیری...
این وظیفه ی من نیست. واقعا وظیفه ی من نیست که خودم را عرضه کنم . من و امثال من با پیشینه مشخص ، با سوابق و تجارب معین و با همه ی شناختی که از من در اجتماع منتشر شده این جا هستم. شما و هرکس اگر از من سوال کند من مثل کتاب ورق می خورم و جواب می دهم اما واقعا وظیفه من عرضه کردن خودم نیست.
- این مطلب مهمی است آقای فردی . شما می فرمائید من باید شما را پیدا کنم. یعنی شاگرد استاد را انتخاب می کند یا استاد خودش را باید عرضه کند؟
نگاه کنید عرضه کردن یک معلم فرق می کند. من می توانم بروم با این وضعیت جسمی و سلامتی در خانه بنشینم و کار تولید کنم یا این جا بیایم و از صبح در حوزه هنری بنشینم و جشنواره طراحی کنم . این مبین یک پیامی است .مبین این که من خودم را در دسترس دیگران قرار دادم . من هنوز در این سن باید نوشته هایم را در فشار زیاد و در ساعات استراحت انجام دهم اما دوست دارم بهترین ساعاتم برای داستان انقلاب باشد برای داستان بسیج باشد ، برای کیهان بچه ها ، این ادای وظیفه است در مقابل نسلی که اختیار دارد از من و امثال من استفاده کند و یا نکند و الا به مریدو شاگرد پروری اعتقاد ندارم.راه روشن است و شما همین نسلی که به جای شمع امروز با لامپ و پرژکتور می توانید راه را بیابید.خوش به حال این نسل!
Normal 0 false false false EN-US X-NONE FA
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:Arial;
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
محمد صادق دهنادی -
اوایل سال 91 بود که برای نارنجستان هنر(ضمبمه روزنامه جوان) ، به مصاحبه با امیر حسین فردی پرداختم.آن روزها گرچه مدت زیادی از عمل جراحی قلب ایشان نمی گذشت اما به قول خودش برای کارهای زمین مانده اش ، حالا باید روزی 14 تا 18 ساعت کار می کرد و می نوشت.
سال ها با استاد فردی - که روحش شاد - ارتباط دوستانه ای داشتم اما این اولین بار بود که نشانه های ضعف جسمی را در او می دیدم. برای نخستین بار به من گفت که صدای گام مرگ را در زندگی اش شنیده و باز از اصرارش - که تا زنده بود حق افشا کردن آن را نداشتم - این بود که می گفت: این ماه های بعد از جراحی قلب ، مدام به دوستان شهیدش فکر می کند و حسرت می خورد که چرا همسفر آن ها توفیق شهادت نداشته است.
آن روز بیش از دو ساعت کنارش نشستم و سیر تا پیاز زندگی اش را برای من گفت. از روستایی در اردبیل تا همین خانه ی پدری که در آن سال ها زیسته و در آن بالاخره بدرود حیات گفت.
مصاحبه را به خانم یزدان پناه دادم اما حجمش این قدر زیاد بود که قدری کوتاه تر چاپ شد.
هنوز از بهت مرگ فردی در نیامده ام. مردی که قبل از مرگش ، مانند خیلی ها ، نمرده و حتی فکر نمی کنم بعد از مرگش هم حالا حالا مردنی باشد.
حالا مرور دوباره این حرف ها برای خود من هم زنگ دوباره صدای امیر ادبیات انقلاب را دارد.
-----
امیر حسین فردی امروز برادر بزرگ ادبیات داستانی انقلاب اسلامی است. جوانی که به عقیده خودش خوب وبد راهش را در کنار هم قطاران نه شرقی و نه غربی اش بی استاد طی کرده است.
این هنرمند اردبیل هنوز در خانه ی روزهای کودکی اش در مرکز تهران زندگی می کند و در آستانه دهه هفتم زندگی اش تقریبا همان کارهایی را انجام می دهد که فردی سی و چند ساله اول انقلاب انجام می داده . با این تفاوت حسین آقای داستان انقلاب بعد از جراحی قلب ، خیلی لاغرتر شده و بقول خودش دیگر دارد مفهوم پیری را حس می کند.
این بار برخلاف دفعات پیش ، موضوع گفتگوی دشوار من با این استاد فروتن داستان و نوشته هایش نبود. موضوع گفتگو خود امیر حسین فردی بود و راهی نرفته به نام داستان و کار فرهنگی برای او که نسل دوم انقلاب و نسل نخست هنرمندان انقلاب اسلامی است. این نوشتار مختصری از دو ساعت درد و دل استاد فردی است.
- استاد فردی ، می دانم سخن گفتن درباره ی خودتان سخت است و خیلی موقع ها از درباره ی خودتان صحبت کردن به شدت خودداری کرده اید ، اما همین اندازه که برای مایی که جوان تریم یک راه رفته را روشن کنید ،می خواهم از آن جا شروع کنیم که چطور یک جوان و یا بهتر بگویم نونهال شهرستانی از اردبیل می آید و می شود امیر حسین فردی؟
گاهی یک چیزهایی از دستم در رفته و درباره ی خودم نوشتم. هم دشوار بوده و هم بد از کار در آمده...
- خب استاد از خودتان نگویید از دیگران بگوئید ، به هر صورت انسان محصول ارتباطات خود هستند...
ما یک نسل خود رو بودیم .یک نسلی که خیلی زود بزرگ شد و با این روزها خیلی متفاوت است . ما بچه هایی بود یم که خیلی علاقمند به مطالعه بودیم ، آن هم در زمانی که روزنامه باطله هم به زحمت پیدا می شد – چه رسد به کتاب؟ -
یک موقع سبزی می خریدیم ، یک روزنامه ای دور آن پیچیده بود و می رفتیم این روزنامه خیس و کثیف را باز می کردیم و به زحمت می خواندیم. در چنین شرایطی بود که یک بچه ی کلاس چهارم دبستان ، می شود شنونده ی پر و پا قرص اخبار رادیو و ساعت 2 همیشه خودم را به هر نحوی به اخبار می رساندم. با یک جمله ها و دنیای زمخمتی که هیچ ربطی ظاهرا به سن و سال ما نداشت...
- لابد کسانی داشتید که تشویقتان می کردند!
نه، کسی نبود . یا عقب تر بروم در دوره کودکی در دهاتمان قره تپه که مدرسه وجود نداشت . مادرم فقط برای این که بیسواد نباشم من را در آن روستای بدون مدرسه پیش دو نفر سواد دار فرستاد تا بتوانم بخوانم و بنویسم.ولی علاقه ام اینقدر زیاد بود که دوسال بعد که به کلاس اول ابتدایی در دلیجان رفتم ، من نهج البلاغه را به آذری بلد بودم. اشعار آذری را می خواندم و به همین دلیل کلاس اول هیچ جذابیت برایم نداشت.
- و این عدم جذابیت تا کی ادامه داشت؟
راستش را بخواهید ، تا آخرش . یعنی تا زمان دیپلم هیچ وقت نه به درس علاقه داشتم و نه به مدرسه .فقط انشا و ورزشم خوب بود – چون کاپیتان تیم فوتبال مدرسه بودم – یادم می آید حتا دبیرستان حاضر نبود برای امتحانات نهایی دیپلم من را به اداره آموزش و پرورش معرفی کند و من با التماس به معلم ورزش و معلم انشا مدرسه را راضی کردم که من را بگذارند امتحان بدهم و بدون دیپلم نمانم. آن سال از عید که به هزار خواهش و تمنا معرفی کردند تا امتحانات که خرداد بود ، خوب درس خواندم تا یک ضرب قبول بشوم به اصطلاح از شر مدرسه خلاص شوم.
شاید باور نکنید ، وقتی قبول شدم همه کتاب هایم را انداختم توی باغی که اطراف خانه مان بود تا چشمم دیگر به آن ها نیفتد و این آخرین زمانی بود که من در جایی تحصیل می کردم.
- بعدها هم به دانشگاه نرفتید؟
نه اصلا، علاقه نداشتم .و هیچ کنکوری هم شرکت نکردم. گرچه بعد می گویم که به چه ترفند و کلکی معادل دکترا به من دادند...
- چه رشته ای خواندید؟
طبیعی می خواندم. خیلی چیزها برایم کسل کننده بود . یادم می آید یک روز یک قورباغه زنده آوردند که تشریح کنند سر کلاس ...
- قورباغه زنده؟
بله بی رحمانه زنده زنده بدنش را باز می کردند و من حالم به هم خورد و داد و بیداد کردم و از کلاس بیرون رفتم. تنها یک یادگاری خوب برای من ماند و آن یادگرفتن این نکته بود که می گفتند برگ ها وقتی پائیز از روی درخت می افتند شیره و شادابی شان را به درخت می دهند و تا آن برگ آخر به پای درخت می ریزند و تازه آن تن بی جانشان هم برای درخت خوراکی می شود برای تغذیه و شادابی ... این یادگاری خوب درس برای من بود.فهم این جمله زندگی را برایم متفاوت کرد.
- عجیب نبود که به سمت نوشتن بازگشتید؟
اشتباه نشود. هیچ وقت از نوشتن جدا نبودم. همیشه دفتر خودم . نوشته هایم را داشتم و مطالعه .... اما از درس و مدرسه هیچ عایدی نداشتم. البته این حالت برایم بعد از اشتغال هم حفظ شد. چون من دیپلمه بودم و هر جایی می توانستم استخدام شوم و به همین خاطر چند سال کارمند بانک صادرات بودم.
- در بانک چه کاری می کردید؟
تحویل داری ، پول شمردن ، پول دادن به مردم . حساب و کتاب و... سهم من البته از این همه کار و کسری آوردن و این حرفها دیدن مردم و آشنا شدن با روحیات و برخوردهایشان بود که خیلی برایم جذاب بود. اما به مرور وقتی فهمیدم مثلا هشتاد درصد بانک صادرات برای یک بهایی به نام هژبر یزدانی با آن سابقه ی سیاه است. ماندن در بانک هم برایم خیلی سخت شد...
همه می گفتند :کارت را بکن و برای شما ایرادی ندارد ... اما من نمی توانستم تحمل کنم و یکسال مانده به انقلاب استعفا دادم...
- امیرحسین پر شور و انقلابی ما در این دوره چند ساله است؟
حدود 28 ساله ...
- و ازدواج نکرده بودید؟
نه، بار زندگی به دوشم نبود . این طور آزادانه حرکت می کردم.
- و بعد به کجا رفتید؟
رفتم تمام وقتم را به صورت داوطلب و رایگان گذاشتم برای مسجد جواد الائمه(ع) ... همان جا بود که با آقا فرج سلحشور آشنا شدم.کارها را تقسیم کرده بودند و من شده بودم مسئول کتابخانه...
- همان جا با حبیب غنی پور آشنا شدید؟
بله ، حبیب بچه همان جا بود. البته نسل بعدی ما بود . من حبیب را در کودکی در بغل مادرش دیده بودم.در آن مسجد یک عده دور هم بودیم که همدرد بودیم . آدم هایی که در کشور خودشان غریبند.
- چه غربتی؟
نگاه کنید برای ما اردبیلی ها کوه سبلان ارزشمند و مقدس است و علاقه ی زیادی به آن داریم. یادم می آید همیشه به این فکر می کردم که اگر کوه سبلان را آمریکایی ها از من صاحب سبلان بگیرند و یا یک روزی آمریکایی ها نگذارند که من به دامن کوه سبلان بروم . واقعا نمی توانم به او اعتراض کنم. هیچ چیزی برای خودمان نبود . چگونه می توانستیم راضی باشیم و احساس انس کنیم؟کشور مال ما بود ولی به ما تعلق نداشت! و هنوز تلخی احساس آن روزها در کامم باقی مانده است.
- برگردیم به مسجد، این جا چه نوع کارهایی می کردید و آیا برای شما امرار معاش هم بود؟
نه ، حتا در سال های بعد انقلاب هم که حوزه هنری تشکیل شد و من به اینجا آمدم از حقوق به این شکل خبری نبود و این حس بود که حالا همه چیز برای خودمان است.
- حوزه هنری را چه کسی تشکیل داد و چگونه به حوزه رفتید؟
ما موسس حوزه نبودیم. حوزه محصول تفکر بزرگان انقلاب بود. من حتا شنیده بودم قبل از انقلاب حضرت آقا در مشهد و دیگران در جاهای دیگر در حال اجرایی کردن فکر تشکیل یک حوزه هنری برای مباحث اسلامی بودند اما انقلاب زود پیروز شد و دیگر ایده ی تشکیل حوزه زیر پوشش سازمان تبلیغات اسلامی محقق شد. البته افرادی هم در تاسیس حوزه دخیل بودند مانند مرحومه خانم صفارزاده که تا پایان عمر هم وارد کار اجرایی نشدند و همین فعالیت های فرهنگی و فکری را ادامه دادند.
خبر تشکیل حوزه را آقای سلحشور در مسجد به من داد. حدودا آذر ماه 58 بود...
- یک سوال می خواهم بپرسم شاید ناراحت بشوید ، عده ای می گویند ، امثال مخملباف پایه گذار حوزه هنری و حتا نام آن هستند ، این چقدر واقعیت دارد؟
نه ، اصلا این طور نبود. مخملباف ریزه خور خوان حوزه بود. او هم مثل ما با یک کتاب و نوشته وارد حوزه شد . اوج گیری او در حوزه مربوط به آغاز مدیریت آقای زم بود که میدان زیادی به او داده شد .ما و مخلباف و دیگران دور هم و دوستانه کار می کردیم.اما او چون سابقه ی سیاسی داشت و زندان رفته بود در زمان طاغوت .با بخشی از بدنه سیاسی آشنا بود و حرف های تازه ای داشت نسبت به دیگران و این خصوصیت او بود.
- شما سی ساله و بقیه هم همین حدود، پیر و استادشما و حلقه داستان حوزه هنری که بود؟
واقعیتش هیچ کس .ببین در زمینه ی شعر ما سابقه ی مبارزه داشتیم . از مشروطه شاعر انقلابی داشتیم و اصلا خط شعر خودش سابقه داشت . اما وقتی انقلاب شد که نویسندگان یا راست سرمایه داری بودند و یا چپ کمونیست و شما هیچ داستان نویس قابل ذکری نداری برای الگوگیری.
لذا ما خودمان داستان می نوشتیم. خودمان انتقادمی کردیم. روی کارها دعوا می کردیم . قهر می کردیم و حرف های خنده دار می زدیم تا بالاخره یک کاری از آب در بیاید.
- حلقه مسجد به حوزه آمد؟
بله ، من در حوزه ادبیات و فرج(سلحشور) و بهزاد پور از بخش نمایش مسجد آمده بودند و در حوزه همان کارهای مسجد را به صورت وسیع تر دنبال می کردیم.
- می گویند حوزه همان طوری که از اسمش پیداست ، حوزوی مدیریت می شد و حتا مخملباف برای این که نشان دهد اینجا حوزه است و دانشگاه نیست با نعلین راه می رفت؟
همین الان هم حوزه دانشگاه نیست و کار آکادمیک به ان شکل نمی کند اما محسن( مخملباف) از همان آغاز هم افراط کار بود و خیلی از این کارهای غیر متعارف می کرد و هنوز هم چوب همین بی عقلی ها را می خورد.
حوزه برای ما محصول انقلاب بود و یک جایی می شود که خیلی دوست داشتنی است.
- و جنگ آغاز می شود ... حوزه خلوت می شود و از رونق می افتد؟
نه ، حوزه خلوت نشد اتفاقا جنب و جوش جنگ به اینجا رسید . عکاس هامان به جبهه می رفتند. بخش تجسمی جور دیگر ... همه این مسائل هست تا زمانی که آقای زم به حوزه می آید و من مجبور به قهری بیست ساله از حوزه می شوم!
- قهر از طرف شما در هیچ ذهنیتی تصور هم نمی شود...
تا زمانی که آقای زم رئیس نشده بود . حوزه دست خودمان بود. همه ی کارها به دست خودمان بود .من به عنوان مسئول حوزه شناخته می شدم در این سال ها... اما ریاست حوزه که به نحو واقعا ریاستی با تمام ابعادش شکل گرفت دیگر جایی برای ماندن نبود و اثال مخملبافها آمدند و دور گرفتند.
من گرچه یک دوره انتقالی چند ماهه را با حضور زم در حوزه ماندم اما افراط کاری های مخملباف نگذاشت که این حضور طولانی شود ...این در حالی بود که تا قبل از این ما با محسن خیلی رفیق بودیم.
- چه اتفاقی افتاده بود؟
به عنوان مثال ، ما یک کارگاه گرافیک داشتیم.یک روز دیدم از محوطه صدای عربده و فریاد می آید. دیدم محسن مخملباف یک گعده و معرکه ای گرفته و فریاد می کشد و فحش می دهد...رفتم جلو و گفتم محسن چی شده؟
گفت: بهت تبریک می گم . بعد به سمت یک جوان دست دراز کرد و فریاد کشید کار به جایی رسیده که به خاطر مدیریت شما این پسر دارد در این حوزه با این خانم حرف می زنه!!!
- کارگردان فیلم سکسی فریاد مورچگان این حرف را زد؟
بله، به من گفت :از این به بعد یا جای من است یا جای این جور کارها... من با خونسردی دلداری اش دادم . اما گفتم : ما برنامه های مان را تغییر نمی دهیم به خاطر یک داد و بیداد. مخملباف وسایلش را جمع کرد و رفت . اما حدود 10 روز بعد خودش برگشت ولی رفاقتمان مخشوش شده بود.
بعدها که هفته ای یک روز برای تعطیل نشدن کیهان بچه ها قول داده بودم و به مجله می رفتم.بعد آمدن آقای زم .مخملباف یک روز کودتا کرد و بدون این که به نام من اشاره کند معرکه گرفت که بعض ها چند شغله هستند ولی به من اشاره می کرد. من هم واقعا بدون این که به آن ها بگویم از خانه ای که دوستش داشتم رفتم و این رفتن من دقیقا بیست سال طول کشید. تا زمانی که به دعوت و اصرار دکتر رحماندوست برای تدریس کارگاه قصه و رمان – صرفا برای تدریس – به حوزه رفت و آمد پیدا کردم.البته چند دفعه خود آقای زم برای برنامه هایی شخصا از من دعوت کرد و برای یک جلسه به حوزه آمده بودم.
- رفتن حوزه برایتان خیلی سخت بود؟
خیلی سخت بود. حوزه هنری برای من مثل خانه بود . محصول انقلاب بود . ما چه شب هایی که در این جا کار و نگهبانی ندادیم ... اما دیگر جای من نبود.تا زمان دکتر بنیانیان که به عنوان مدیر کارگاه منصوب شدم و با یک مراسم بزرگ که دوستان باز شرمنده کرده بودند به حوزه برگشتم.
- در این دوری بیست ساله در موسسه کیهان بودید و در فضاهای متفاوتی کار کردید. از آقای خاتمی تا صفار و شریعتمداری ... در این سال ها کیهان چه خبر بود؟
کیهان به اصطلاح خیلی خبرها شد. غلو نیست اگر بگویم شد یک دانشگاه برای خودش.فکر می کنم اکثر قصه نویس های خوب و تصویرگر های خوب کشور در سال های بعد محصول همان کیهان بچه های دهه 60 بودند که در آن بستری برای رشد استعدادها برای همه کسانی که امروز بزرگان ادبیات کودک ایران هستند فراهم شده بود.خیلی در کیهان بچه ها کار کرد. البته بسته بودن فضای حوزه هم در این رونق موثر بود. ما فقط مجله منتشر نمی کردیم. آن جا محلی برای جمع شدن آدم های درخشانی بود که برای کارشان ارزش قائل بودند... آقای شعبانی ، رحماندوست، خانم قاسم نیا و...
بهترین کارها برای جنگ ، دفاع مقدس و ارزش ها در این مجله بدون هیچ سفارشی تولید و در اختیار نسل سوم انقلاب قرار گرفت.
- تا اینجا با یک آدم اجرایی و انقلابی روبرو هستیم. امیر حسین فردی چطور نویسنده ی اولین داستان جدی اش شد؟
یک بار نوروز، قرار بود که برویم جبهه اما نشد. گفتیم خب به جای جبهه برویم یک جای محروم در کهنوج و جازموریان و صحنه هایی در آن بود که در آن تکان خوردم .در این سفر متوجه شدم انقلاب در مناسبات مردم چه تاثیری داشته و این جرقه ای شد برای نوشتن کتاب سیاه چمن در همان سال های 62 و 63
این کتاب را دادم حوزه هنری . ولی جالب است که حوزه قبول نکرد چاپش کند. وسط سال های دهه شصت جالب است بدانید که کتاب من در حوزه به خاطر این که زیادی از انقلاب اسلامی جانبداری کرده قبول نشد و سال ها بعد توسط انتشارات کیهان منتشر شد.
- یعنی اوضاع این قدر در حوزه خراب شده بود؟
بله متاسفانه روشنفکرها حوزه هنری را قرق کرده بودند و پرسیده بودند که چرا باید این همه از انقلاب دفاع کنیم یا حرف بزنیم... این کتاب دو ساله نوشته شد و دو سه سال هم ماند تا بتوانیم منتشرش کنیم!
- باز خوردهای اولین رمان تان چطور بود؟
همه طور بود . اما از همه جالب تر واکنش مخملباف بود که کتاب را خوانده بود و اعتراض کرده بود که فلانی از تهران نشسته و برای کهنوج داستان نویسی می کنیم!!! حال آن که واقعا من برای داستانم به ان جا رفته بودم و آن جا را خوب دیده بودم.
- در شهر اعتقادی خودتان غریب افتاده بودید؟
قبول دارم.ادبیات انقلاب اسلامی در حوزه ادبیات در زمانی دچار رکود شد.حتا می توانم بگویم در مقطعی دچار انحراف شد . چون مشعل دار و علمدار نداشتیم. حوزه باید جلو می افتاد که این بلا به سرش آمد. وزارت ارشاد افتاد دست کسانی که سنخیتی با انقلاب نداشتند. افرادی که مثل عطا مهاجرانی ... وزیر ارشاد این مملکت بودند.ما سال ها در حوزه داستان کتاب سال برگزیده نداشتند تا اعتماد به نفس را از ما بگیرند . یعنی همانطوری که روشنفکرها شدند صاحب حوزه هنری . همین ها شدند تئورسین کتاب سال...
- ببخشید استاد، در سال های اخیر هم چنین رویکردی که باعث عدم اعتماد به نفس ادبیات می شود و در داوری کتاب سال و جلال بوده و یک حلقه خاص هر وقت در این مسابقات داوری کرده نتیجه اش با همین روشنفکرها یکی بوده است؟
خوب است صریح صحبت کردید و من هم صریح پاسخ بدهم .رویکرد و ماهیت این دو گروه با هم فرق دارد.آن دوره یک سری از روشنفکرها از سر تحقیر ادبیات انقلاب جایزه نمی دادند اما گروه اخیر دوستانی هستند که علی رغم دلسوزی برای انقلاب ، بسیار تنگ نظرند. افرادی هستند که حداکثری فکر می کنند و هیچ چیز نظرشان را تامین نمی کند اما قبول دارم که اثر این دو گروه برای ادبیات یکی بوده گرچه گروهی از این ها بی دین می شوند و گروهی هم بسیار متدین.
- برگردیم به همان زمان ها و بعد از آن . دو مرتبه همکاران شما در کیهان ارتقای به وزارت یافتند . یعنی هم آقای خاتمی و هم آقای صفار وزیر ارشاد شدند. هیچ وقت شما را به کاری دعوت نکردند در حوزه ی وزارتی شان؟
ببینید من خصلت ذاتی خودم را دارم.تا مجبور نشوم عادتا جا به جا نمی شوم.اعتقاد دارم از هر جایی که نشستم اگر عرضه داشته باشم می توانم دنیا را تغییر بدهم . در زمان ریاست جمهوری آقای خاتمی هم ایشان یکی دوبار مرا در همان دوره ی اقتدارشان دید و لطف کردند به شخص من و گفتند: خدمت شما نمی رسیم و تشریف نمی آرید؟ اما من هم به تعارف برگزار کردم.البته هم در دوره وزارت خاتمی و هم در دوره وزارت صفار کارهای مشترک موردی داشتم . مثل داوری کتاب سال و عضویت درشورای نظارت و همین جایزه داستان انقلاب که کار متاخر تر من با حوزه و وزارت ارشاد است.جلساتی هم برگزار می شد که همدیگر را می دیدیم اما من ضرورتی برای رای زنی و اخذ مسئولیت و امتیاز نمی دیدم و نمی بینم.
- آقای صفار که هم دوست شما بودند و هم همفکر شما؟
من با آقای صفار هم دوست بودیم و هم الانم دوست هستیم .هم روحی و هم سنی و ایشان بسیار آدم شریفی است. وقتی ایشان وزیر شد من حتا حاضر شدم بروم و سر ممیز اداره کتاب شوم . آن هم – بعد دوره مهاجرانی و اصلاحات- که بحث بگیر و ببند شایعه شده بود و دل می خواست که کسی این بخش را - بعد این همه سال تسامح و ... – جمع کند. اما ارشاد به هم ریخت و سوء تفاهم هایی پیش آمد. گرچه در این زمان از رادیو های بیگانه تماس می گرفتند و من را با لقب سر ممیز جمهوری اسلامی خطاب می کردندو به قولی آش نخورده و ...
من هم البته هم آماده بودم و هم ابایی نداشتم و افتخار هم می کردم که سپر بلای دستگاه فرهنگی انقلاب شوم اما خب ظاهرا صلاح نبود.
- چه شد که از این همه بار زمین مانده سراغ بحث داستان انقلاب رفتید و بعداز نوشته شدن و فراگیر شده فضای این همه داستان جنگ در حوزه داستان متعهد ، یک مرتبه تک و تنها به فکر احیای موضوع فراموش شده ی داستان انقلاب افتادید؟
خب من اولین رمان در موضوع انقلاب اسلامی را از جبهه انقلاب نوشته بودم. یعنی قبل من نویسندگانی به این موضوع پرداخته بودند اما از دیدگاه مخالف و منتقد . سیاه چمن اولین رمانی بود گه در تجلیل واقعیت های انقلاب نوشته شد.چیزی که در آن انحراف چپ و راست نبود.
طبیعی است اولین نویسنده رمان انقلاب همیشه این دغدغه را داشته باشد . چون انقلاب ما انقلاب جذابی بود و ناشناخته مانده است. مخصوصا سرعت وقوع جنگ تحمیلی و نیازهای روز هیچ وقت اجازه نداد که ما بتوانیم درباره این انقلاب خوب بنویسیم تا جامعه و به خصوص جوان های ما با تاریخ تحریف شده ، با دوران طاغوت آشنا نشوند.داستان و رمان خیلی خوب می تواند انقلاب را معرفی کند و در این زمینه دست ما خالی بود و هست. به ویژه این که تاریخ ما توسط روشنفکرها خیلی تحریف شد.
اما جرقه اصلی این جشنواره بعد از نوشتن رمان اسماعیل بود که وقتی استقبال مردم و مسئولین را از کتاب اسماعیل و داستان انقلاب دیدم به خودم گفتم این کار باید به جای یک کار انفرادی تبدیل به یک جریان شود.
این شد که جشنواره داستان انقلاب برای تصویر سازی از دنیای تاریک طاغوت فراخوان شد تا افراد به این طرف بروند گرچه خیلی از این نویسنده ها انقلاب را واقعا ندیده اند و ما با داستان هایی روبرو هستیم که یا درباره ی واقعی بودن آن و نزدیک بدون آن با واقعیت بسیار کم اطلاع هستیم و حتا بعضا مطمئنیم با واقعیت جور نیست.
خود ما هم که انقلاب را دیدیم همه جا را ندیده بودیم.چند صحنه دیدیم. مثلا من یادم هست در نماز عید فطر تپه های قیطریه گونی پهن کرده بودند و حدود 500 نفر بودیم که نماز خواندیم و از همان جا با دمپایی پلاستیکی تکبیر گویان از مسجد قبا مثل سیل راه افتادیم تا جایی که در جاده شمیران یک لحظه دیدم که ته جمعیت اصلا مشخص نیست و با همان دمپایی تا میدان انقلاب و تا خانه مان در نزدیک سینما جی پیاده آمدم. خوب من این تصویر را دیدم ، خیلی تصویرها را ندیدم و قضاوتی هم ندارم.
موضوع اصلی این است که کار به رسمیت شناخته شده و تبدیل به یک گفتمان ثابت شده در سطح کشور و می توان به آن عنوان جریان داد.به ویژه در حوزه شهرستان ها.
- آقای فردی ، آخرین مبحث من نتیجه ی رمان زندگی امیر حسین فردی است. یا در وجه عام تر همین داستان حوزه هنری که در آن گفتگو می کنیم. عده ای جوان بدون راهنما دور هم جمع می شوند در آن مرتضی سرهنگی و امیرحسین فردی و رسول ملاقلی پور و مخملباف و حاتمی کیا و سلحشور و سید مهدی شجاعی هست و در نسل بعدش احمد دهقان و رضا امیرخانی و حبیب احمدزاده رویش می کنند. آدم های هر نسل پراکنده می شوند ، کج و معوج می شوند و... که خودش چند رمان است. خود شما بدون راهنما کار کرده اید. آیا می پذیرید پیر و راهنمای نسل های بعد قرار بگیرید و تجربه تان را منتقل کنید تا نسل های بعدی مثل شما مشکلات بی مرشدی را نکشد؟
من نه دوست دارم و نه علاقه دارم ...
- پس من بروم سراغ صادق هدایت و گلشیری...
این وظیفه ی من نیست. واقعا وظیفه ی من نیست که خودم را عرضه کنم . من و امثال من با پیشینه مشخص ، با سوابق و تجارب معین و با همه ی شناختی که از من در اجتماع منتشر شده این جا هستم. شما و هرکس اگر از من سوال کند من مثل کتاب ورق می خورم و جواب می دهم اما واقعا وظیفه من عرضه کردن خودم نیست.
- این مطلب مهمی است آقای فردی . شما می فرمائید من باید شما را پیدا کنم. یعنی شاگرد استاد را انتخاب می کند یا استاد خودش را باید عرضه کند؟
نگاه کنید عرضه کردن یک معلم فرق می کند. من می توانم بروم با این وضعیت جسمی و سلامتی در خانه بنشینم و کار تولید کنم یا این جا بیایم و از صبح در حوزه هنری بنشینم و جشنواره طراحی کنم . این مبین یک پیامی است .مبین این که من خودم را در دسترس دیگران قرار دادم . من هنوز در این سن باید نوشته هایم را در فشار زیاد و در ساعات استراحت انجام دهم اما دوست دارم بهترین ساعاتم برای داستان انقلاب باشد برای داستان بسیج باشد ، برای کیهان بچه ها ، این ادای وظیفه است در مقابل نسلی که اختیار دارد از من و امثال من استفاده کند و یا نکند و الا به مریدو شاگرد پروری اعتقاد ندارم.راه روشن است و شما همین نسلی که به جای شمع امروز با لامپ و پرژکتور می توانید راه را بیابید.خوش به حال این نسل!
Normal 0 false false false EN-US X-NONE FA
+ نوشته شده در ۱۳۹۲/۰۲/۲۰ ساعت ۱۱ ب.ظ توسط محمد صادق دهنادی
|
امام محمد باقر العلوم علیه السلام فرمودند: