واژه ارتباط غير كلامي به دامنه وسيعي از پديده ها يي گفته مي شود كه پهنه وسيعي را مي پوشاند از ميان چهره اي تا مد

تغيير مردمك چشم يكي از انواع پيامهاي غير كلامي است كه به صورت خودكار يا علائم خودكار مطرح مي شود.

اختلاف بين ارتباط كلامي و غير كلامي به سادگي قابل بحث نيست.مثلا سخن گفتن خود آميخته اي از ارتباط كلامي و غير كلامي است مانند سكوت بين دو هجا و بالا پايين آوردن دست و حتي تن صدا و... براي شناخت اين تفاوت ارجح است به جاي آن كه به كانال هاي ارتباط يا فرستنده و گيرنده توجه كنيم و بر اين اساس قضاوت كنيم به رمز توجه كنيم

درواقع اگر آن ها را به رمزهايي كه قانونا دگذاري (مثلا مي توان نوشت) تبديل شد نشان مي دهد كه اين پيام كلام است

پنج كانال اصلي ارتباط غير كلامي عبارتند از:

1-    نمود چشم

2-  نمود چهره

3-شنوايي صوت

4- نمود بدن

5-لمس بدن

در میان احادیث تربیتی و فرهنگی ائمه کم نیستند آموزه هایی که سعی دارند که نشان دهند ،کلام در فرآیند آموزش کمتر باید مورد استفاده قرار گیرد و به جای آن باید عمل جایگزین  شود.

به عنوان مثال آن جایی که از معصوم (ع) نقل شده که فرمودند: مردم را به راه مرام خود بدون زبان دعوت کنید.

در ادبيات فارسي به نمونه هايي از ارتباطات غير كلامي بر مي خوريم. به عنوان مثال صائب تبريزي گفته است:

هزار نكته سربسته بي ميانجي حرف

زغنچه دهن تنگ يار مي شنوم

یا ابن بیت معروف از همین شاعر که: 

چو ناي لب بسته  سراپاي زبانيم

در ظاهر اگر نيست زبان در دهن ما

 برگ خزان رسیده بود ترجمان باغ

از رنگ چهره حال مرا مي توان شنيد

 

مصلح الدین سعدي شیرازی نیز در اشعار خود اشاراتی به نقش ارتباطات غیر کلامی در حوزه ی ارتباطات دارد. که نمونه ای از آن ابیات به شرح زیر است:

رنگ رويم غم دل پيش كسان مي گويد

فاش كرد آنكه ز بيگانه همي بنهفتيم

 ---

گر بگويم كه براي تو پريشاني نيست

رنگ رخساره خبر مي دهد از سر ضمير

 در کلام مولوي نیز همین معنا به نحو دیگری مورد اشاره قرار گرفته است:

گر چه تفسير زبان روشنگر است

ليك عشق بي زبان روشن تر است

پس زبان ديگران خود ديگر است

همدلي از همزباني بهتر است

 و این بیت وحشي بافقي که به ویژه برای افراد مسن به ضرب المثل پختگی تبدیل شده است :

تو مو مي بييني و من پيچش مو

تو ابرو من اشارت هاي ابرو

 هوشنگ ابتهاج ( ه ا سایه) نیز از شعرای معاصری است که موضوع ارتباطات غیر کلامی را به زیبایی در ابیاتی به تصویر کشیده است :

نشود فاش كسي آنكه ميان من و توست

تا اشارات نظر نامه رسان من و توست

گوش كن با لب خاموش سخن مي گويم

پاسخم گو به نگاهي كه زبان من و توست

من ندانم به نگاه تو چه رازي است نهان

كه من آن راز توان ديدن و گفتن نتوان

با این حال ، در حوزه ی ارتباطات و رسانه ها از زمان ورود رادیو به ایران بیشترین نقص ارتباطات رسانه ای در کشور ما اتکای بیش از حد به کلام و سخن است.

حتی در تلویزیون و سینما نیز ، دیالوگ و یا گفتگو مهم ترین قسمتی است که بار پیام ها را بر دوش می کشد و باز به مصداق همان حدیث ارجمند که فرموده اند  :" هر کس کلامش زیاد شود خطاهایش هم زیاد خواهد شد" به  دلیل کلام محوری و حرف محوری ، خطاهای تولیدات رسانه ای ما بسیار زیاد است.

این خطاها به ویژه در طنز بیشتر خودش را نشان می دهد و بر همین اساس است که ما به جای خندیدن به کمدی های موقعیت و هنری باید در کشورمان به لهجه های هموطنانمان در برنامه های فکاهی بخندیم.

به جز آفت رسانه ای این کلام محوری و فرهنگ گفتن به جای دیدن و لمس کردن ، نظام آموزشی ما را نیز تهدید کرده و به همین دلیل در بیشتر مدارس محوریت اصلی آموزش و تربیت به جای ابزار ها و روش ها به عهده ی قوت و ضعف آموزگاران است.

به نظر می رسد ، توجه به استفاده از تکنیک و روش های کارا در ارتباطات غیر کلامی راه موثری برای بهبود کیفیت تبلیغات و اطلاع رسانی ما به ویژه در مباحث آموزشی و تربیتی و فرهنگی باشد.