همزمان با فرارسیدن ماه مبارک رمضان و به ویژه با نزدیک تر شدن به میانه ی این ماه عزیز سنت حسنه اکرام و  اطعام  در جامعه ی ما مورد توجه جامعه قرار می گیرد و خانواده ها همه به فکر گسترش احسان و نیکوکاری خود در قالب سفره های افطار و هم چنین کمک به نیازمندان هستند .

قرآن کریم و احادیث بزرگان دین مشخصاتی را برای این سنت عزیز بر شمرده اند که در صورت بهره گیری از آن به نظر می رسد ، می توانیم به نتایج واقعی اکرام و احسان که همانا گسترش نیکوکاری و محبت و اعتماد عمومی دست پیدا کنیم.

1-    نیت خالص و الهی

مهم ترین مشخصه ی انفاق در فرهنگ اسلامی و تفاوت فرهنگ اسلامی احسان با سایر فرهنگ های دیگر در این زمینه ، اتکا سنت احسان به انگیزه های الهی و عدم دخالت دادن سلیقه های شخصی در آن است.

بسیار شنیده شده است که در بسیاری از کشورها به اندازه ی بیش از مصرف کشورهای گرسنه ، محصولات غذایی به منظور حفظ قیمت آن به دریا ریخته می شود ، حال آن که در زمینه کمک های دوستانه در همان کشورها ادعاهای فراوانی وجود دارد.

این در حالی است که همه می دانند که در قاموس این کمک های بشر دوستانه هم یک مهندسی بر اساس منافع نامشروع سیاسی و امنیتی وجود دارد.

این تجارب تلخ برای بشریت ، نشان دهنده ی آن است . انسان دوستی بهانه ی لازم و کافی کاملی برای موضوع انفاق نبوده و نیست و تنها کسی می تواند به معنی احسان و انفاق پی ببرد که به منظور یک هدف عالی تر از ذهنیت و شخصیت خود متعهد به احسان باشد.

2-    عدم منت و اذیت در فرآیند اکرام

قرآن کریم ، شرط صحت احسان و اکرام را نبود منت و اذیت در آن ذکر کرده است .البته منت و اذیت ، بر خلاف آن چه تصور می شود ، معنایی فراتر از تصور عامه دارد.

گاهی دیده شده که برخی صاحبان خیرات برای انجام احسان های خود دچار عدم تدبیر و بعضا خودنمایی می شوند و برای نذر و احسان خود صف های طویل و آزار دهنده ای تشکیل می دهند.

در موضوع منت گذاری هم گرچه اکثرا کسی دچار منت گذاری مستقیم نمی شود اما حقیقت این است که در فرآیند احسان کید و وسوسه و روش های شیطان بسیار متنوع و پیچیده است تا انسان به مقام احسان نرسد و به بیان سوره بقره احسان مانند سایر عبادات باطل گردد.

 

3-    عدم تجمل و دسته بندی اجتماع

آموزه های اسلامی به شدت با مهندسی احسان بر اساس طبقات اجتماعی مخالف است و به ویژه در احادیث نسبت به نشستن در سفره هایی که در آن تنها اغنیا وجود دارند نهی شده اند.

از سوی دیگر باید در نظر داشت احسان چه در معنای مثبت آن و چه در شکل های نامتعارف آن نباید به تعمیق شکاف های اجتماعی ، مارک دار شدن و تحقیر گروه ها و اقشار اجتماعی تبدیل گردد.

 

4-    عدم تبذیر و اسراف در احسان

اسلام ، به شدت با افراط گری در احسان که باعث از بین رفتن تعادل اقتصادی و نوعی از فقر پنهان به خاطر عدم برنامه ریزی در موضوع احسان است مخالف است و آن را نهی کرده است.

نقل شده است پیامبر اکرم (ص) در خصوص فردی که با وصیت خود برای انفاق باعث از بین رفتن تمام ثروت خانواده و وراث خود شده بود فرموده بودند: اگر می دانستم اینچنین کرده نمی گذاشتم در قبرستان مسلمانان دفن شود.

اسلام به شدت از افراط در احسان به نحوی که نظم اجتماعی ضربه بخورد و نوعی زندگی صوفیانه را رقم بزند مخالف است.

5-    تعهد اجتماعی به احسان

مطلب دیگر که در این مجال باید بدان پرداخت این که در اسلام به جز تشویق به انفاق نظام عمو می انفاق وجود دارد و به همین منظور انفاق به سلیقه ی افراد واگذار نشده است.

خمس و زکات در اسلام مصداق نظامات عمومی مشارکت مردم در احسان عمومی است به ویژه این که این درآمدهای عمومی دارای مصارف مشخصی است که انفاق های خوراکی و بعضا سلیقه ای جامعه را در عرصه های عمومی و کلی تر دچار خلاء ننماید.

لذا خمس و زکات به نحوی است که هیچ گاه انفاق های دیگر ، نذورات و احسان های فردی نمی تواند جای آن را بگیرد.