گوهر ذات (www.dehnadi.ir )

مردمان سرزمین ما هر وقت می خواهند درباره ی امر خطیری سخن بگویند و از راهی حساس صحبت کنند ، آن را به پل صراط تشبیه می کنند. پلی که بر اساس آموزه های مذهبی ما از محشر تا بهشت کشیده شده و بر اساس برخی از اقوال این گونه تشبیه شده که  باریک تر از مو و تیز تر از شمشیر  است. راه رفتن روی آن ایمان می خواهد و فرو افتادن از روی آن جهنمی شدن است.

البته پل صراط ،  چه بر معنای استعاری و تشبیهی آن – که برای فهم آدمیان توصیف شده – و چه بر معنای واقعی آن ، به مصداق این حدیث ارجمند که فرموده اند: الدنیا ، مزرعه الاخره(دنیا کشتگاه آخرت است) ، باید ریشه های دنیایی داشته باشد و  جلوه ای از همان تصمیمات خطیری که در زندگی ما وجود دارد و می تواند گذرگاه ما از برزخ تصمیم به بهشت صلاح و فلاح باشد.

به عبارتی بذر این جهانی که در قامت پل صراط در روز معاد جلوه گر می شود ، همین گذرگاه های دشوار تصمیم گیری ، قضاوت و راه پیمودن ما بین جهنم نفسانیت و شهوات تا بهشت اطمینان و رفتار و کردار درست است.

در میان اقشار توده های مردم این راه پیمودن بر گذرگاه تیز و باریک حقیقت که هر آن احتمال فرو رفتن در جهنم گناهکاری و اشتباهات زمین گیر کننده ، کم و بیش برای هر مکلفی وجود دارد و هر کس بر اساس وسع و توانایی خودش مورد آزمایش خدا قرار می گیرد اما با این حال می توان گفت در این میان برخی از افراد به واسطه ی توانایی و نقشی که در این دنیا ایفا می کنند بیشتر مورد آزمایش و امتحان هستند و گویی تمام زندگی شان روی جلوه هایی از پل صراط قرار دارد.

داوران ، متصدیان امر تحقیق و قضاوت و بسیاری دیگر که همواره بر لبه پرتگاه به سمت قله ی رستگاری و دانایی حرکت می کنند و همواره در هیجان صعود و در اضطراب سقوط به سر می برند.

خبرنگاران رسانه های گروهی نیز به مناسبت تاثیری که بر قضاوت جامعه و دید اجتماع بر روی مسائل مختلف دارند ، به طور طبیعی در این عرصه از آحادی هستند که حساسیت شغل و عملکردشان ماننده به همین راه رفتن مداوم بر پل صراط است. راه و شغلی که درستی در آن باریک تر از مو برنده تر از شمشیر است.

خبرنگاری در ادبیات دینی و جهانی

واژه ی خبرنگار  و مسئولیت های او بی شک از ابعاد زندگی و سازمان جامعه مدرن است.بی شک درباره ی هیچ واژه و مفهومی بدون در نظر گرفتن خاستگاه آن نمی توان سخن گفت و از این حیث بر خلاف توصیفاتی که گاهی برخی از افراد برای بومی سازی مفاهیم می کنند ، باید به صراحت گفت که معنا نمودن شئون خبر رسانی و خبرنگاری بدون فهم رسانه و کارکردهای آن در معنای مدرن و نوین آن کاری بس بیهوده است.

به همین دلیل هنگامی که از خبرنگاری و ابعاد ان سخن می گوئیم نمی توانیم بدون فهم آن در چارچوب نظریه هایی مانند جریان آزاد اطلاعات () و ارتباطات توسعه بخش () به صرف شباهت برخی از ابعاد پیام رسانی منبر و کتاب و هنرهای نمایشی مانند تعزیه  و روحوضی به رسانه های جدید و کارکرد آن ، بخواهیم درباره ی خبرنگاری نظر بدهیم که در این جریان و در قالب این پارادایم ها آموزش می بیند و عمل می کند تحلیل و تخیل ارائه داد.

خبرنگاری در معنای مدرن آن ، امروزه قطعه ای از پازل بسیار بزرگتری است که از نظریات اقتصادی جهان جدید،رشد اقتصادی، توسعه ی سیاسی ،نوسازی و دگرگونی و تغییرات اجتماعی به وجود آمده و به عنوان بخشی از یک طرح جدید و غیر قابل جدا شدن  برای زندگی  امروز بشر مطرح است . یعنی نمی توان جامعه ی جدید را بدون مطبوعات و رسانه های گروهی تصور نمود و جامعه ی فاقد رسانه و خبرنگار به عبارتی به خودرویی می ماند که گویی یک چرخ آن خالی است و بنابر این بنای جامعه ی نوین در تمدن معاصر بشر بدون این مفهوم بی ستون است.

با این حال نمی توان فراموش کرد که همانطوری که برآورده کردن مو به موی زندگی غربی ،( همانطوری که زندگی جدید از غرب به شرق جاری شده است) نه امکان پذیر بود و نه عقلانی ، امروز جامعه ی به  خودآگاهی رسیده  مشرق زمین در همان بسترهایی که از تمدن باختری کره خاکی گرفته در حال بازسازی مفاهیمی است که بتواند طرح خودانگیخته ای از زندگی خود را داشته باشد و در این راستا به دنبال ابعاد جدید زندگی در میان میراث کهن خویش می گردد و معتقد است فارغ از پوسته ای که تمدن جدید از زندگی نوین به جهان تحمیل کرده باید بتوان از طریق دین ، سنت ها و آرمان های مشترک ، با کاروان تمدن جدید جهانی همراه بود.

بی شک در کشور ما که مهم ترین این میراث، معارف دینی است و پس از پیروزی انقلاب اسلامی جامعه ی ایران ، به ویژه روی کارایی دین برای اداره جامعه جدید حساب ویژه ای باز کرده است باید بتوان از معارف اسلامی و شیعی طرح هایی برای ابعاد مختلف جامعه و تمدن جدید ، به ویژه در عرصه ی اطلاع رسانی استخراج کرد.

معارف دینی و وظایف مدرن خبرنگار

یکی از مهم ترین اموری که  باعث افتراق مبنایی امر خبر رسانی در معنای نوین آن و اهداف دین در آن امر می شود ، تقاوت هایی است که اسلام برای کارکرد خبررسانی قائل است و شاید به همین دلیل هم الگوی خبر رسانی دینی را از الگوی غربی آن باید از بنیان متفاوت ارزیابی کرد.

برای فهم بهتر این مسئله ،باید به علم خبرنگاری رجوع نمود. به عنوان مثال خبرنگارها در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی می آموزند ارزش های خبری شامل ، بزرگی ، مجاورت ، شگفتی و استثناء ، شهرت، در برگیری و... است.این ارزش ها از این ریشه می گیرد که خبرنگار در معنای مدرن رسانه ای خود قصد دارد که بیشتر از سایرین نظر مخاطبان را به خود جلب نماید و در نتیجه ومجبور است خبر را از میان اخبار گزینش کند – دوازه بانی خبر(gate keeping) – و سپس بعد از پرداخت آن که ممکن است خارج از شئونات اخلاق و شریعت باشد آن را به رقابت با سایر خبرهای رسانه ای بفرستد.

این در حالی است که در بسیاری از موارد ادبیات دینی ما اساسا اجازه ی چنین کاری را به فرد مسلمان نداده است.به عنوان مثال قرآن کریم در آیات متعددی انسان ها را از غلو کردن باز داشته است.از تجسس بی جا نهی می کند و نسبت به تهمت و افشاگری که اساس عملکرد بسیاری از رسانه های گروهی است برحذر داشته است.

با در نمونه دیگر کسر بزرگی از جذابیت رسانه ها برای توجه آن ها به حوادث اجتماعی است اما بر اساس آموزه های دینی تکرار و نشر بسیاری از این حوادث ، مصداق بارز اشاعه فحشا در جامعه محسوب می شود.

مسئله ی حرمت انسان و بیش از آن حرمت اجتماع در معارف اسلامی امری بسیار جدی است به نحوی که به بیان حضرت امام صادق (ع): هر مسلمانی که درباره ی مسلمان دیگر از سوال بشود و او راست بگوید اما به آن مسلمان به واسطه ی آن راست گفتن ضرری وارد شود ، از دروغگویان است.

یا به عنوان مثال دیگر اگر قرار باشد همین یک حدیث پیامبر که در آن فرموده اند:پیش از گفتار ، راستگویی را بیاموزید .در دروس خبرنگاری مورد توجه قرار گیرد و جدا از همه درس ها راست گفت و روش های آن یادآوری شود ، گویی در کار خبرنگاری انقلاب رخ داده است.

احترام، اخلاق، عدم تکیه بر گمانه ها و اخباری که منبع معتبری ندارند، ابتنا بر موعظه ی حسنه و برخورد نیگو، همه و همه گوشه ای از وظایفی است که قرآن بر دوش هر مبلغی قرار داده و این مبلغ در جامعه امروز جز خبرنگاران کسی نیست.

به نظر می رسد سازمان ارتباطی جامعه ی ما برای اسلامی شدن بیش از هر چیز به اسلامی شدن آموزش و رسانه نیاز دارد و این اصلاح بدون فهم درست و مسلط رسانه و ابعاد  خبر نگاری وخبر رسانی در جهان امروز و فکر و فرهنگ اسلام در این زمینه متصور نخواهد بود.