گوهر ذات (www.dehnadi.ir )

آقای دکتر در سال‌های اخیر متأسفانه به دلیل عملکرد ضعیف بسیاری از مبلغین مذهبی، آسیب‌های بسیاری در ساختار و محتوای عزاداری ایجاد شده، به نظر جنابعالی به ویژه در زمینه مرثیه سرایی این انحرافات از کجا نشأت می‌گیرد؟

امروز نه تنها خوانندگان مذهبی جوان بلکه بسیاری از وعاظ و مداحان با سابقه نیز با بهانه‌هایی مانند اینکه ما باید به ذائقه مردم عمل کنیم به تولید محتوای ضعیف با آهنگ‌های مدرن روی آورده‌اند. البته قسمتی از این صحبت درست است چون جوان‌ها به گونه‌ای زندگی می‌کنند که آهنگ‌ها و متن‌های قدیمی برایشان جذابیت ندارد. آنها که در هر جایی موسیقی تند گوش می‌کنند؛ نمی‌توانند در محرم بیایند و آرام بخوانند و بگریند و سینه بزنند، به همین دلیل ما با پدیده‌ای به نام ترانه - نوحه روبه‌رو هستیم.

به هر صورت به جای اینکه مردم به دنبال مبلغین مذهبی بروند، مبلغین یعنی مداحان و وعاظ دنبال خواسته‌ها و به ویژه خواسته دل مردم که بعضاً ناشی از هوس‌های زودگذر است می‌روند.

واضح است که تا زمانی که تشکل‌های فراگیری برای پیوند نسل‌های جدید مداحی و نسل‌های قدیم که عمدتاً یکدیگر را قبول ندارند ایجاد نشود و مداحی به امری ضابطه‌مند با شناسایی مشخص (مثلاً کارت و شماره شناسه) تبدیل نگردد این گونه افراط و تفریط‌ها ادامه دارد.

بهاری: مشکل اساسی در الگوسازی مداحی اشتباهات صدا و سیماست

حاج آقا بهاری جنابعالی از نسل مداحان قدیم بازار تهران هستید، به نظر شما چرا اکثر مداحان ما از نغمه‌های اصیل و اشعار با محتوا دور مانده‌اند؟

البته من مخالف به روز خواندن و به‌روز گفتن نیستم؛ هر زمانی زبان و ادبیات خودش را دارد این موضوع نه انکار کردنی است و نه قابل جلوگیری.

من هم هر جا که اقتضا کند با توجه به نوع مجلس آنگونه که به قداست اهل بیت (ع) خدشه‌ای وارد نشود، حتی در مکان‌هایی مانند مسجد «سیدعزیزالله» بازار تهران سبک‌های نو و شعرهای نو را نیز می‌خوانم. به لطف خدا دامنه مداحی وسیع شده و مانند گذشته مداحان محدود نیستند.

در این اوضاع نغمه‌سرایان جدید به جای اینکه استاد ببینند، الگوهای خود را از رسانه‌های صوتی و تصویری دریافت می‌کنند. در رأس همه رسانه‌ها این صدا وسیماست که نقش الگو دهی خود را بسیار اشتباه دنبال می‌کند.صداو سیما اصرار دارد که صدا و تصویر یک عده از مداحان و سینه زنی‌های آهنگینی را مورد استفاده قرار دهد که بتواند بر روی آن به اصطلاح کلیپ تولیدکند. حال ممکن است این مداحی که اثرش به دلیل جاذبه‌های صوتی و تصویری‌اش انتخاب شده، شرایط دیگر الگو‌دهی به مداحان جوان را نداشته باشد. شما کمتر می‌بینید که عوامل صدا و سیما در مجالس قدیمی تهران مانند حسینیه سادات اخوی، تکیه آهنگران، مسجد بازار مسگرها و ... حضور یابند و برنامه ضبط کنند و کارهای آنان را پخش نمایند.

در نتیجه هر شب محرم که به گوشه و کنار سربزنید همه می‌خواهند ادای آقای فلان را در آورند یا آهنگ آن دیگری را استفاده کنند. حتی به نظرم اگر صدا و سیما به مداحان محتوای پرمعنا درباره این ایام ارائه بدهد، ما شاهد حرکتی روبه جلو خواهیم بود. از جمله این اشعار می‌‌توان به شعرهای آقای سازگار، آقای حاج علی انسانی، محسن حسینی، مرحوم ژولیده نیشابوری، فقیر اصفهانی، صابر همدانی و ... اشاره کرد. همانطور که گفته شد دوست دارند فی‌البداهه بخوانند و به همین دلیل نیز بداهه خوان‌هاحوصله تفحص، مطالعه و پیدا کردن کارهای خوب را ندارند.

حاج مرتضی طاهری: بحران هویت، دست به گریبان مداحان جوان است

جناب آقای طاهری حضرتعالی با سابقه‌ای که در میان مداحان نسل جدید و قدیم اهل بیت (ع) دارید، مشکل اساسی در فرهنگ مرثیه سرایی و مرثیه خوانی کنونی را چه می‌دانید؟

اجازه بدهید با یک مثال به شما پاسخ بدهم؛ من مدتی قبل برای مراسم عزاداری به یکی از کشورهای اروپایی رفتم و بنابر این که جوانان پرورش یافته در آن سو به سبک‌های جدیدتری نیاز دارند، در شب نخست پس از روضه‌خوانی مختصر به نوحه‌خوانی با سبک‌های جدید پرداختم.

چیزی که برایم جالب بود مراجعه بسیاری از آن جوانان بعد از جلسه مبتنی بر اینکه از من می‌خواستند در جلسات بعد وقت بیشتری را به روضه و اشعار با محتوا اختصاص بدهم. آنها در خلسه روحانی ایجاد شده در روضه بیشتر لذت برده بودند.می‌خواهم با این مثال بگویم که متأسفانه مداحی کنونی، اعم از جوانان و ما که بزرگترهای این نسل مداحی هستیم با «بحران هویت» روبه‌رو هستیم. مشکل اساسی همین است که مداح ما آموزش‌های علمی و عملی و از همه مهم‌تر تجربه را نمی‌بیند. در آموزش‌هایی که مداحان قدیمی‌تر می‌دیدند اداره جلسات آموخته می‌شد.

حال جوانی که نمی‌داند در شرایط مختلف چگونه باید یک مجلس را بگرداند، مجبور است با یک آهنگ تند مردم را به همراهی خود فراخواند و به هر صورت وقت را عمدتاً با سینه‌زنی و شور بگذراند. بسیاری از این مداحان حتی توانایی خواندن روضه را ندارند و به عقیده من بیشتر خواننده مذهبی هستند تا مداح. به هر شکل همان‌گونه که مقام معظم رهبری تأکید کردند جامعه ما با توجه به تحولات احتیاج به سبک‌های جدید و محتوای سازگار با زبان امروز دارد. ما نباید فکر کنیم اگر درباره مداحی اصیل صحبت می‌کنیم، حرفمان درباره بازخوانی‌ همان سروده‌ها و آهنگ‌های دروه قاجاریه است. این آهنگ‌ها و شعرها در زمان خودش تأثیرگذاری خاص خودش را داشته، اما ضرورتاً امروز جواب نمی‌دهد. امروز ما با یک روزگار دیگری روبه‌رو هستیم. مطالب دیگر که اشاره شد بحث محتواست. ما متأسفانه تعامل خوبی با شعرای آئینی سطح بالا نداریم و به همین دلیل اتفاق خوبی رقم نمی‌خورد. از طرفی ما جامعه مداحان در طول زمان فرهنگ شنیداری مردم را پایین آورده‌ایم و مردم در قالب روضه و مدیحه نمی‌توانند با اشعار سطح بالا ارتباط برقرار کنند و از طرفی شعرای مزبور نیز حاضر نیستند به خاطر فهم مردم از برخی صنایع و بدایع ادبی خود صرفنظر کنند.

بنابراین اتفاقی که می‌افتد این است که نه اشعار آقایان مورد استفاده ماست و نه مداحی ما به زیور اشعار خوب آراسته می‌شود. راه حل هم این است که در یک برنامه‌ریزی بلند مدت در زمینه مدیحه‌سرایی شعرای نخبه یک گام به عقب بگذارند و ما در جامعه مداحان یک گام به پیش تا کم‌کم فرهنگ ادبی مردم به آنجا که باید ارتقا یابد و سلیقه‌ها به هم نزدیک شود.
در این هنگام می‌توان انتظار داشت جوان‌ترها هم به جای خواندن ترانه رو به نوحه‌خوانی واقعی بیاورند.